Συνάντησα πρώτη φορά τον Joaquín Orellana Mejía στα τέλη Μαΐου του 2015, στο στούντιό του στο Εθνικό Θέατρο της Γουατεµάλας, όπου τον περιστοίχιζαν τα ηχητικά του σκεύη (útiles sonoros). Το γεγονός πως ο συνθέτης και νεωτεριστής από τη Γουατεµάλα (γεννήθηκε στην Πόλη της Γουατεµάλας το 1930) δίνει αυτή τη µαγειρική διάσταση στην ονοµασία των αναρίθµητων παραλλαγών της µαρίµπα –του εθνικού οργάνου της Γουατεµάλας, το οποίο άρχισε να το εξελίσσει µόλις επέστρεψε από το Λατινοαµερικανικό Κέντρο Ανώτερων Μουσικών Σπουδών του Instituto di Tella στο Μπουένος Άιρες τον Δεκέµβριο του 1968– µας λέει πολλά για το καυστικό χιούµορ του. Μαθαίνοντας πως ο στόχος της ζωής του (τον οποίο συνέλαβε από νωρίς, ήδη από το Humanofonía του 1971) ήταν κάτι που σταδιακά εξελίχθηκε στη «δηµιουργία του ήχου της πείνας», αντιλαµβανόµαστε πως το ύφος του είναι τόσο λυρικό και αισθαντικό όσο και σκωπτικό. Τα ηχητικά σκεύη αποκτούν µια άλλη, σαρδόνια διάσταση όταν εξετάζονται υπό το πρίσµα της πείνας· αν και η ίδια η πείνα µπορεί να διαιρεθεί εννοιολογικά για να υποδηλώσει όχι µόνο τη στέρηση, αλλά και την όρεξη.

Η λέξη σκεύη, útiles στα ισπανικά, τοποθετεί στο προσκήνιο τη χρηστικότητα – ένα γνώρισµα το οποίο δεν φαίνεται να αφορά τη σύγχρονη εικαστική τέχνη, καθώς την έχει στοιχειώσει το όραµα της αυτονοµίας όπως το θεµελίωσαν οι αβανγκάρντ προπάτορές της στην προσπάθειά τους ν’ απαλλαχτούν από την κρατική χειραγώγηση, τις επιχειρήσεις και τους πανίσχυρους προστάτες. Η προσέγγιση των ηχητικών σκευών ως γλυπτών, πριν και µετά την ακρόαση, συµβάλλει, µέχρι ενός σηµείου, στο να αποκτήσουµε µια εικόνα της ολοκληρωµένης δυναµικής των εφευρέσεων του µαέστρου Orellana, ωστόσο στην documenta 14 θα πρέπει να εκπληρώσουν και τον ρόλο τους ως µουσικά όργανα. Αυτό ισχύει για την περίσταση της πρεµιέρας της Sinfonía desde el Tercer Mundo (Συµφωνία από τον Τρίτο Κόσµο).

Ορίστε µια ανάµνηση από τον Δεύτερο Κόσµο, όπως αποκαλούνταν το Ανατολικό Μπλοκ την εποχή του Ψυχρού Πολέµου (απαρχαιωµένος, πλέον, όρος): ο παππούς µου προσπαθεί να µε µάθει να παίζω κουτάλια και µου λέει πως τα κουτάλια ως όργανο µας τα έφερε η φτώχεια, η φτώχεια που τέχνας κατεργάζεται. Οπότε να είσαι χαρούµενη, βρες έναν ρυθµό και, για όνοµα του Θεού, µην κάθεσαι µε τα χέρια σταυρωµένα! Έχοντας ως βήµα τον Τρίτο Κόσµο, η µουσική του Orellana συνεχίζει να εµπλουτίζει την έννοια της φτώχειας, της πείνας, της βίας, του µαρτυρίου, του καλού καιρού, της καλής µνήµης. Στη µουσική του και σε ολόκληρη την προσέγγισή του ο Orellana είναι ενταγµένος στις κοινωνικές και ηχητικές συνθήκες του Τρίτου Κόσµου, ενώ το έργο του παρουσιάζει την εξής πρόκληση: απαιτεί µεγάλη επινοητικότητα από όσους έρχονται σε επαφή µε αυτό. Η ζωή του και η ζωή πολλών άλλων –των περισσοτέρων, θα λέγαµε, στον πλανήτη– φροντίζουν ώστε ο Πρώτος Κόσµος να διατηρεί την πίτα ολόκληρη. Μπορεί όµως αυτός ο κόσµος να φάει και να πιει τη µουσική του Orellana; Και αν ναι, µπορεί να το κάνει χωρίς να την αναλώσει;

Monika Szewczyk