Η Ciudad Abierta (Ανοιχτή Πόλη), εν µέρει κοµµούνα, εν µέρει παιδαγωγικό πείραµα και αρχιτεκτονικό εργαστήρι, ιδρύθηκε από µια περιοδεύουσα παρέα καλλιτεχνών και ποιητών –που αρχικά, ως φαίνεται, δεν ήταν καν «επαγγελµατίες» αρχιτέκτονες– σ’ ένα έρηµο, ανεµοδαρµένο κοµµάτι γης µε χαµηλή βλάστηση και άµµο, κατά µήκος του Ειρηνικού Ωκεανού, κάπου 30 χιλιόµετρα βορείως του λιµανιού Βαλπαραΐζο, στη Χιλή.

Δύο ηµεροµηνίες, δύο γεγονότα ξεχωρίζουν από το ιστορικό της γέννησης της Ciudad Abierta. Πρώτα, το 1965, το οδοιπορικό, ή travesía, µιας οµάδας φοιτητών και καθηγητών υπό την καθοδήγηση του Αργεντινού ποιητή Godofredo Iommi σε όλη τη χερσαία έκταση της Νοτίου Αµερικής – ο αναποδογυρισµένος χάρτης του «Νότιου Κώνου» της Αµερικής χρησιµοποιήθηκε ως οδηγός· απόηχος του φηµισµένου σχεδίου América invertida (Αναποδογυρισµένη Αµερική), φιλοτεχνηµένου το 1943 από τον Ουρουγουανό ζωγράφο της αβανγκάρντ Joaquín Torres García, το οποίο συµβόλιζε µια σθεναρή επίκληση προς όλο το νότιο ηµισφαίριο για µια εκ βάθρων αναθεώρηση των εδραιωµένων γεωπολιτικών τάσεων. Το δεύτερο γεγονός συνέβη το 1967: ήταν η έκδοση του ποιήµατος Amereida, που σηµατοδότησε την ίδρυση της κολεκτίβας· ο τίτλος είναι νεολογισµός που προέρχεται από τον συνδυασµό της Αινειάδας του Βιργιλίου µε τη λέξη «Αµερική». Τούτη η Οδύσσεια του νότιου ηµισφαιρίου καταλήγει µε το ακόλουθο ελλειπτικό, αινιγµατικό σηµείωµα: «Το µονοπάτι δεν είναι το µονοπάτι» – οιωνός ότι ο αυτοσχεδιασµός θα αποκτήσει τον πρωταγωνιστικό ρόλο στα κατοπινά χρόνια ως θεµελιώδης αρχή σε ό,τι αφορά τόσο τον τρόπο ζωής όσο και τις κατασκευές τους.

Και όντως, οι σηµερινοί επισκέπτες της Ciudad Abierta θα µείνουν κατάπληκτοι από την προσωρινή, εφήµερη φύση µεγάλου µέρους των κατασκευών που έχουν γίνει εκεί ή από την αίσθηση του παροδικού που αφήνει στους ανθρώπους που τη διασχίζουν· είναι προφανές ότι κάθε είδους κατασκευαστική δραστηριότητα στα παράλια του Ειρηνικού Ωκεανού υποβάλλεται στις δυνάµεις των στοιχείων της φύσης, αλλά και µοιραία αποτελεί ενθύµηση της µακράς ιστορίας της µετανάστευσης και της νοµαδικής ζωής που διαµόρφωσαν αυτό το συγκεκριµένο κοµµάτι του πλανήτη, το οποίο βρίσκεται τόσο µακριά από τα εδραιωµένα κέντρα εξουσίας της πολιτισµικής ενσωµάτωσης.

Τα τελευταία χρόνια, η λιτή, ποιµενική ουτοπία της Ciudad Abierta τραβάει όλο και περισσότερο το ενδιαφέρον, πρωτίστως προς τα ιστορικά επιτεύγµατα της κολεκτίβας – την κληρονοµιά που έχει αφήσει η Ciudad Abierta. Η διττή φύση της documenta 14 επιτρέπει µια πιο ισοµερή προσέγγιση του εγχειρήµατος της Ciudad Abierta: η υποδειγµατική ιστορία της οµάδας εξιστορείται κυρίως στην Αθήνα µε τη βοήθεια ενός πλούσιου αρχειακού υλικού και παρουσιάζεται µέσα από έναν εκθεσιακό σχεδιασµό δικής τους επινόησης· στο Κάσελ παρουσιάζεται η κολεκτίβα σε όλο το εύρος της, ως ζωντανός οργανισµός και ως ιδεολογική βάση πειραµατισµού για τις µελλοντικές γενιές αρχιτεκτόνων, ποιητών και πολεοδόµων, καταδεικνύοντας µε σθεναρότητα την επαναλαµβανόµενη συνάφεια της κατασκευαστικής τους σφραγίδας, που είναι ο αυτοσχεδιασµός και το περιβαλλοντικά ορθό.

Dieter Roelstraete