Fridericianum, φωτογραφία: Mathias Völzke
Κατά τη συνέντευξη Τύπου που δόθηκε στο Μουσείο Fridericianum του Κάσελ, το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Ελλάδας (ΕΜΣΤ) και η documenta 14 παρουσίασαν τις πτυχές της συνεργασίας τους στις πόλεις όπου εδρεύουν τα δύο ιδρύματα. Η Κατερίνα Κοσκινά (Διευθύντρια του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης) και ο Adam Szymczyk (Καλλιτεχνικός Διευθυντής της documenta 14) ανακοίνωσαν ότι η documenta 14 θα φιλοξενηθεί στο ΕΜΣΤ το οποίο και θα αποτελέσει τον μεγαλύτερο εκθεσιακό χώρο της διοργάνωσης. Με τη σειρά της, η documenta 14 θα φιλοξενήσει τμήμα της μουσειολογικής μελέτης της μόνιμης συλλογής του ΕΜΣΤ με έργα από την ελληνική και διεθνή σύγχρονη τέχνη στο Fridericianum του Κάσελ, πριν από τα επίσημα εγκαίνιά του στην Αθήνα, αργότερα μέσα στη χρονιά.
Στον πυρήνα αυτής της συνεργασίας βρίσκεται ένας κοινός προβληματισμός: Πώς μπορούν η τέχνη και οι θεσμοί της να επιτελέσουν το δημόσιο και κοινωφελές έργο τους; Από την ίδρυσή του το 2000, το ΕΜΣΤ έχει συλλέξει έργα Ελλήνων και διεθνών καλλιτεχνών από τη μεταπολεμική περίοδο μέχρι σήμερα. Τα προηγούμενα χρόνια, έργα από τη διαρκώς εμπλουτιζόμενη συλλογή του μουσείου παρουσιάστηκαν στο πλαίσιο εκθέσεων που έγιναν σε διάφορους χώρους όπως το Μέγαρο Μουσικής και το Ωδείο Αθηνών καθώς και σε δημόσιο χώρο, σε μια προσπάθεια να δημοσιοποιηθούν το μουσείο και η συλλογή του παρά τις υφιστάμενες αντιξοότητες. Παράλληλα συνεχίζονταν οι προετοιμασίες για την τελική μεταφορά του μουσείου στη μόνιμη έδρα του στο χώρο της πρώην ζυθοποιίας Φιξ στη λεωφόρο Συγγρού. Η μεταφορά πραγματοποιήθηκε το 2015 και το πλάνο να ανοίξει οριστικά τις πόρτες του αυτό το κατ’ εξοχήν δημόσιο ίδρυμα –καθιστώντας το κτήριο, τη συλλογή του και το πρόγραμμα των εκθέσεων προσβάσιμο από όλους τους κατοίκους και επισκέπτες της Αθήνας– εγκαινιάστηκε με το πρόγραμμα «Το ΕΜΣΤ στον κόσμο». Παρά τα μέτρα λιτότητας, το ΕΜΣΤ κατάφερε να συνάψει συνεργασίες παρουσιάζοντας τη συλλογή του σε διάλογο με έργα άλλων διεθνών μουσείων και θεσμών. Χτίζοντας πάνω στη νομαδική του λειτουργία, το ΕΜΣΤ αναζωογονεί το κτήριο Φιξ με ένα δυναμικό πρόγραμμα, ενώ ταυτόχρονα εκλαμβάνει την παρούσα στιγμή ως μια ιστορική ευκαιρία να αναλογιστεί δημόσια τι σημαίνει στις μέρες μας η δημιουργία ενός σύγχρονου μουσείου.
Η δυνατότητα διοργάνωσης από την documenta μιας έκθεσης που βρίσκεται στην αιχμή της σύγχρονης τέχνης και θεωρίας, συντηρείται από τις σταθερές συνεισφορές δημόσιων χορηγών όπως ο Δήμος του Κάσελ, το κρατίδιο της Έσσης και το Ομοσπονδιακό Ίδρυμα Πολιτισμού της Γερμανίας. Η ιστορία της έκθεσης όμως απεικονίζει την ιδεολογική εξέλιξη ενός Δυτικογερμανικού θεσμού ο οποίος μετά το 1989 μεταμορφώθηκε προκειμένου να συμπεριλάβει την παγκόσμια τέχνη, έως την παρούσα στιγμή κατά την οποία θα πρέπει να υπολογιστεί προσεκτικά η σχέση της έκθεσης με την διεθνή αγορά της τέχνης, ο οικονομικός αντίκτυπός της στην πόλη του Κάσελ και η προσβασιμότητά της στο ευρύ κοινό έναντι της αναγκαιότητας να υποστηριχθεί περαιτέρω ο προϋπολογισμός της έκθεσης μέσω των εσόδων από τα εισιτήρια. Η documenta καλείται να απαντήσει στο κρίσιμο ερώτημα σχετικά με το τι σημαίνει δημόσιο προϊόν στις μέρες μας, σε όλα τα επίπεδα – καλλιτεχνικό, πολιτικό και οικονομικό. Η πρόταση του Adam Szymczyk να διοργανωθεί από κοινού η documenta 14 στην Αθήνα και στο Κάσελ, επανεξετάζει τη θέση αυτού του θεσμού αντιστρέφοντας τον συνηθισμένο μέχρι τώρα ρόλο του οικοδεσπότη, με τη διοργάνωση μιας έκθεσης στο πλαίσιο της οποίας θα αποτελεί τον φιλοξενούμενο με την προοπτική ενός αμοιβαίου «μαθήματος από την Αθήνα».
Η έκθεση του ΕΜΣΤ στο Fridericianum του Κάσελ κατά τη διάρκεια της documenta 14 σηματοδοτεί την πρώτη φορά που η συλλογή του μουσείου παρουσιάζεται στη Γερμανία. Η προσέγγιση της Κατερίνας Κοσκινά και της ομάδας επιμελητών του ΕΜΣΤ εξετάζει τη συλλογή στο πλαίσιο της μακράς ιστορίας του Fridericianum που ιδρύθηκε το 1779 ως το πρώτο δημόσιο μουσείο στην ηπειρωτική Ευρώπη και της λειτουργίας του ως βιβλιοθήκη, ως σύγχρονος εκθεσιακός χώρος και, φυσικά, ως γενέτειρα –εν μέσω ερειπίων– της documenta το 1955. Επιπλέον, η ιστορία του Fridericianum ως έδρα του Κοινοβουλίου του βραχύβιου Βασιλείου της Βεστφαλίας (1807-1813) λειτουργεί ως κίνητρο δημοσιοποίησης της συλλογής του ΕΜΣΤ και ένταξής της στη δημόσια συζήτηση. Υπ’ αυτή την έννοια, η συλλογή μοιράζεται αφηγήσεις, αμφισβητεί επικρατούσες αντιλήψεις και ενεργοποιεί πολιτικά αντανακλαστικά μέσω της αφοσίωσης της στην συντήρηση έργων τέχνης και στην καταγραφή της διαδικασίας παραγωγής τους.
Το κτήριο του ΕΜΣΤ σχεδιάστηκε ως ζυθοποιείο το 1961 από τον οραματιστή Έλληνα αρχιτέκτονα Τάκη Ζενέτο (1926-1977) σε συνεργασία με τον Μαργαρίτη Αποστολίδη (1922-2005) –ένα μεγαλοπρεπές οριζόντιο μνημείο από μπετόν τοποθετημένο στην καρδιά του αστικού ιστού, με τις γραμμές παραγωγής ορατές από τον δρόμο. Η παρουσίαση των καλλιτεχνών της documenta 14 στο συγκεκριμένο πλαίσιο εμπνέεται από την επιθυμία κατοχύρωσης του δημόσιου και κοινωνικού χαρακτήρα της καλλιτεχνικής παραγωγής. Η παρουσίαση των έργων της documenta 14 θα απλωθεί σ΄ όλο το μήκος και πλάτος του κτηρίου αποτελώντας ένα υπόδειγμα για τις υπόλοιπες συνεργασίες με δημόσια ιδρύματα της ελληνικής πρωτεύουσας όπως η Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών ή το Κέντρο Τεχνών του Δήμου Αθηναίων στο Πάρκο Ελευθερίας, εκεί όπου τον Σεπτέμβριο του 2016 εγκαινιάστηκε η Βουλή των Σωμάτων –το Πρόγραμμα Δημόσιων Δράσεων της documenta 14– καθώς και εγκαταστάσεις του Μουσείου Μπενάκη, πολλοί αρχαιολογικοί χώροι, μουσεία, αρχεία, ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα, αλλά και χώροι που αντιπροσωπεύουν την εμπειρία της κουλτούρας του δρόμου.
Το κτήριο του ΕΜΣΤ και η συλλογή του μουσείου παραδίδονται στο κοινό, αλλά όχι ταυτόχρονα και όχι στον ίδιο χώρο, διατηρώντας έτσι την επαφή με τις συνθήκες του εκτοπισμού μέσα στις οποίες λειτουργούν σήμερα τόσο το ΕΜΣΤ όσο και η documenta 14.
Ο πλήρης κατάλογος με τους εκθεσιακούς χώρους της documenta 14 στην Αθήνα και στο Κάσελ θα ανακοινωθεί σύντομα.