Maria Eichhorn, Auction records 1935-42, Βερολίνο, Αρχεία δημοπρασιών με λίστες των αντικειμένων που δημοπρατήθηκαν και τα ονόματα των αγοραστών, 1935-42, A Rep. 243-04 Nr. 46–63, 66-68, Landesarchiv Berlin, Αναπαραγωγή αυθεντικών εγγράφων, προβολή, 720΄, film still
Τo Ινστιτούτο Rose Valland είναι ένα καλλιτεχνικό πρότζεκτ της Maria Eichhorn στο πλαίσιο της documenta 14. Το Ινστιτούτο εμφανίστηκε δημόσια πρώτη φορά τον Μάρτιο του 2017 με μια πρόσκληση υποβολής εργασιών οι οποίες επικεντρώνονταν στο θέμα Ορφανή ιδιοκτησία στην Ευρώπη.
Με την πρόσκληση υποβολής εργασιών με θέμα Παράνομη ιδιοκτησία στη Γερμανία το Ινστιτούτο Rose Valland συνεχίζει τις δραστηριότητές του. Το κοινό προσκαλείται να ερευνήσει τη λεηλασία κληρονομημένων ιδιοκτησιών εκ μέρους των ναζί και να υποβάλει τα ευρήματά του στο Ινστιτούτο Rose Valland.
Το Ινστιτούτο Rose Valland είναι ένα ανεξάρτητο διατομεακό καλλιτεχνικό πρότζεκτ. Ερευνά και τεκμηριώνει την απαλλοτρίωση ιδιοκτησιών που ανήκαν στον εβραϊκό πληθυσμό της Ευρώπης, καθώς και τη συνεχιζόμενη επίπτωση αυτών των κατασχέσεων. Το Ινστιτούτο πήρε το όνομά του από την ιστορικό τέχνης Rose Valland, η οποία κατέγραψε μυστικά λεπτομέρειες των λεηλασιών που διεξήγαν οι ναζί κατά τη γερμανική κατοχή του Παρισιού. Μετά το τέλος του πολέμου η Rose Valland εργάστηκε για την Commission de récupération artistique (Επιτροπή Ανάκτησης Έργων Τέχνης) και διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην αποκατάσταση έργων τέχνης που είχαν λεηλατηθεί από τους ναζί.
Με βάση τη γνώση που έχει αποκτηθεί από τα προγενέστερα εκθεσιακά πρότζεκτ της Maria Eichhorn Restitutionspolitik / Politics of Restitution (2003) και In den Zelten… (2015), το Ινστιτούτο Rose Valland αφιερώνει τις ενέργειές του σε ανεπίλυτες αξιώσεις περιουσιακών στοιχείων και σχέσεις ιδιοκτησίας από το 1933 έως σήμερα. Το Ινστιτούτο ερευνά θεμελιώδη ερωτήματα όσον αφορά έργα τέχνης, οικόπεδα, ακίνητα, κεφάλαια, επιχειρήσεις, κινητά αντικείμενα και τεχνουργήματα, βιβλιοθήκες, επιστημονικές εργασίες και διπλώματα ευρεσιτεχνίας που κατασχέθηκαν παράνομα από Εβραίους πολίτες στη Γερμανία επί εθνικοσοσιαλιστικού καθεστώτος και δεν έχουν επιστραφεί στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους έως σήμερα.
Το Ινστιτούτο Rose Valland ιδρύθηκε στο πλαίσιο της documenta 14 και από τις 10 Ιουνίου έως τις 17 Σεπτεμβρίου 2017 θα λειτουργεί στη Neue Galerie (Νέα Πινακοθήκη) στο Κάσελ.
Ιδιοκτησίες που κατασχέθηκαν και κλάπηκαν
… η κουλτούρα και η πολιτική συνυφαίνονται μια και δεν διακυβεύεται η γνώση ή η αλήθεια, αλλά μάλλον η κρίση και η απόφαση, η φρόνιμη ανταλλαγή γνώμης γύρω από τη σφαίρα της δημόσιας ζωής και του κοινού κόσμου, και η απόφαση για τον τρόπο δράσης που πρόκειται να αναληφθεί στο εσωτερικό του, καθώς και για την μορφή που θα έχει, τι είδους πράγματα θα εμφανίζονται μέσα σε αυτόν…
Hannah Arendt, “The Crisis in Culture: Its Social and its Political Significance”, στο Between Past and Future: Eight Exercises in Political Thought, (New York: Viking Press, 1968), σελ. 223 [«Η κρίση της κουλτούρας», στο Η κρίση της κουλτούρας και άλλα κείμενα, Αθήνα: Εκδόσεις Στάσει Εκπίπτοντες, 2012].
Η υπόθεση Gurlitt, που έγινε ευρέως γνωστή από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης το 2013, κατέστησε σαφές σε όποιον δεν το είχε υπόψη του ότι ενώ είχαν περάσει περισσότερα από εβδομήντα χρόνια από το Ολοκαύτωμα, τα λεηλατημένα έργα τέχνης και άλλα κλεμμένα περιουσιακά στοιχεία που ανήκαν σε Εβραίους όχι μόνο παρέμεναν στο γερμανικό κράτος (σε δημόσιες συλλογές και σε μουσεία), αλλά βρίσκονταν επίσης και στην ιδιοκτησία ιδιωτών. Η υπόμνηση της αδικίας εκ μέρους των Γερμανών, ο αποκλεισμός, η στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων, η απαλλοτρίωση, ο εκτοπισμός και η δολοφονία του εβραϊκού πληθυσμού στη Γερμανία και στην Ευρώπη εντυπώθηκαν ξανά στη συλλογική και κοσμοπολιτική μας μνήμη όταν αποκαλύφθηκε ο κρυμμένος θησαυρός έργων τέχνης του Cornelius Gurlitt στο Μόναχο.
Ένα έργο τέχνης θεωρείται «κρυμμένο» και όταν ο παράνομος ιδιοκτήτης του παραλείπει, αποκρύπτει, συγκαλύπτει ή αφαιρεί κάθε αποδεικτικό στοιχείο για την προέλευσή του. Πίνακες σε έναν τοίχο, έπιπλα σε ένα σαλόνι, κοσμήματα σε ένα χέρι, ακίνητη περιουσία ή βιβλία σε μια βιβλιοθήκη μπορεί να είναι αγαθά τα οποία εκλάπησαν από τους νόμιμους ιδιοκτήτες τους. Και το γεγονός αυτό δεν παραγράφεται αν τα εν λόγω αγαθά έχουν περάσει από γενιά σε γενιά και έχουν γίνει τμήμα της περιουσίας της εκάστοτε γερμανικής οικογένειας.
Τα κλεμμένα και λεηλατημένα περιουσιακά στοιχεία που ανήκαν σε Εβραίους δημοπρατήθηκαν δημοσίως από τις χρηματοοικονομικές αρχές της κρατικής μηχανής των ναζί και έτσι διαμοιράστηκαν σε όλο τον γερμανικό πληθυσμό. Έπιπλα και είδη οικοσκευής που κατασχέθηκαν από Εβραίους μετανάστες από κάθε γωνιά της χώρας, οι οποίοι διέρχονταν από το λιμάνι μετανάστευσης στο Αμβούργο, διατέθηκαν στο πλαίσιο δημοπρασίας, όπως συνέβη και με εβραϊκές περιουσίες στη Γαλλία, στο Βέλγιο, στην Ολλανδία, στο Λουξεμβούργο και αλλού, κατά το M-Aktion (Εκστρατεία επίπλων).
«Το 1942 μόνο στο Αμβούργο έφτασαν σαράντα πέντε φορτία πλοίων με αγαθά που είχαν κλαπεί από Εβραίους της Ολλανδίας· είχαν καθαρό βάρος 27.227 τόνους. Περίπου 100.000 κάτοικοι απέκτησαν κάποια από τα κλεμμένα αντικείμενα σε δημοπρασίες που έγιναν στο λιμάνι».
Saul Friedländer, The Years of Extermination: Nazi Germany and the Jews, 1939-1945 (New York: HarperCollins, 2007, σελ. 500).
Προκειμένου να διασφαλίσει υλικό κέρδος, ο γερμανικός πληθυσμός συμμετείχε με προθυμία στις δημοπρασίες. Τα αρχεία των δημοπρασιών αυτών έχουν διασωθεί στα κρατικά αρχεία· τα έγγραφα αυτά εκθέτουν λεπτομερέστατα ποια αντικείμενα κατασχέθηκαν από ποιον Εβραίο πολίτη, καθώς επίσης σε τι τιμή αγοράστηκαν και από ποιον.
Το Ινστιτούτο Rose Valland
Γιατί αυτοί που έπεσαν θύματα ληστείας να πρέπει να προσπαθήσουν να ανακτήσουν τις περιουσίες τους; Γιατί εκείνοι που λήστεψαν να μην πρέπει να εντοπίσουν τους πρώτους για να επιστρέψουν τα κλοπιμαία στους νόμιμους ιδιοκτήτες τους;
Το Ινστιτούτο Rose Valland προσπαθεί να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη για τις ανεπίλυτες αξιώσεις ιδιοκτησίας περιουσιακών στοιχείων από την εποχή των ναζί. Καλεί σε ενεργή συμμετοχή για την αποκατάσταση της συνεχιζόμενης αδικίας καθώς και την ανακάλυψη και αποκάλυψη της παράνομης κατοχής περιουσιακών στοιχείων. Το Ινστιτούτο αποτελεί σημείο επαφής για ιδιώτες και ομάδες που θέλουν να καταπιαστούν με αυτά τα ερωτήματα.
Καθήκον του Ινστιτούτου είναι να διεξαγάγει έρευνα για αγαθά που έκλεψαν οι ναζί και βρίσκονται στην ιδιοκτησία οικογενειών αλλά και μεμονωμένων ατόμων – είναι ένα πεδίο έρευνας που περιλαμβάνει ολόκληρη τη γερμανική κοινωνία και το οποίο δεν έχει ακόμα παγιωθεί στη συλλογική συνείδηση. Η εκτεταμένη λεηλασία και μεταβίβαση των εβραϊκών περιουσιών σε μεταγενέστερες γενιές θα πρέπει να επαναξιολογηθεί με σκοπό να ξεκινήσει μια ευρύτατη δημόσια συζήτηση. Όπως επωφελήθηκαν οι «κανονικοί» Γερμανοί, οι κληρονόμοι τους θα πρέπει να κινητοποιηθούν να αναγνωρίσουν και να διερευνήσουν αυτά τα προσωπικά κέρδη που προέκυψαν από παράνομη κατοχή περιουσιακών στοιχείων. Το Ινστιτούτο στοχεύει να αποτελέσει έναν χώρο συζήτησης και παραγωγής γνώσης για και από ιδιώτες και ακαδημαϊκούς. Αυτή η νέα γνώση τεκμηριώνεται, αρχειοθετείται, και έτσι εγκαινιάζεται η επιστροφή των αγαθών ή άλλη μορφή αποκατάστασης, αν δεν μπορεί να εντοπιστεί ο νόμιμος ιδιοκτήτης.
Το Ινστιτούτο είναι ένας εφήμερος χώρος όπου έργα τέχνης, γη, ακίνητη ιδιοκτησία, κεφάλαια, επιχειρήσεις, κινητά αντικείμενα και τεχνουργήματα, βιβλιοθήκες, επιστημονικές εργασίες και διπλώματα ευρεσιτεχνίας που αποκτήθηκαν με έκνομο τρόπο, ή υπάρχει βάσιμη υποψία περί αυτού, μπορούν να αποκαλυφθούν, και να αναλυθούν η προέλευση και η τεκμηρίωσή τους.
Πρόσκληση υποβολής εργασιών με θέμα: Παράνομη ιδιοκτησία στη Γερμανία
Παράνομη ιδιοκτησία στη Γερμανία είναι το θέμα της πρόσκλησης υποβολής εργασιών για τον διαμοιρασμό πληροφοριών με το Ινστιτούτο Rose Valland σχετικά με αντικείμενα, γη, ακίνητα κ.λπ. που θα μπορούσε να είναι ή αποδεδειγμένα είναι κλεμμένα από τους ναζί, προκειμένου από κοινού να διαλευκανθούν η ιδιοκτησία και τα σχετικά δικαιώματα.
Το Ινστιτούτο Rose Valland θα καταγράψει ξεχωριστά τις ιστορίες για την προέλευση των ιδιοκτησιών. Τα αντικείμενα που ερευνούνται ή έχουν εντοπιστεί θα εκτεθούν και θα τεκμηριωθούν με λεπτομερή τρόπο. Σε συνεργασία με ειδικευμένους ερευνητές θα ανατεθούν περαιτέρω έρευνες και θα δημοσιευτούν οι μελέτες περίπτωσης.
Οι παρακάτω ερωτήσεις μπορεί να είναι χρήσιμες κατά την έρευνα για την προέλευση:
- Με βάση ποιες αναμνήσεις, σημειώσεις, αφηγήσεις, επικοινωνίες, γνώσεις και τεκμηρίωση, όπως φωτογραφίες ή επιστολές, ή άλλες γραπτές και προφορικές μαρτυρίες το αντικείμενο ταυτοποιήθηκε ως λεία των ναζί;
- Ποια έγγραφα και άλλα αποδεικτικά στοιχεία υποστηρίζουν την υποψία ή την εικασία;
- Ποιος έχει στην κατοχή του τέτοια έγγραφα ή πιστοποιητικά και πού βρίσκονται;
- Προτίθεστε να δημοσιοποιήσετε τη γνώση και πληροφόρηση που διαθέτετε;
- Έχετε προσπαθήσει να βρείτε τους δικαιούχους; Θα μπορούσατε να εντοπίσετε τους νόμιμους ιδιοκτήτες ή κληρονόμους; Αν προσπαθούσατε, ποια διαδικασία θα ακολουθούσατε;
- Πώς θα περιγράφατε τη σχέση σας με το εν λόγω αντικείμενο;
- Γνωρίζετε την ιστορική πορεία που έφερε το αντικείμενο στην κατοχή σας σήμερα;
- Θεωρείτε το αντικείμενο μαρτυρία αυτών των σχέσεων;
- Προτίθεστε να επιτρέψετε να λειτουργήσει το αντικείμενο ως μαρτυρία σε δημόσια συζήτηση;
Για αντικείμενα που εντοπίστηκαν: Αν έχετε υπόψη σας αγαθό που βρίσκεται στην κατοχή σας ή στην κατοχή της οικογένειάς σας για το οποίο εικάζεται ή αποδεικνύεται ότι αποτελεί παράνομα κτηθείσα εβραϊκή ιδιοκτησία, παρακαλούμε επικοινωνήστε με το Ινστιτούτο Rose Valland.
Για αντικείμενα που δεν εντοπίστηκαν: Αν αναζητείτε αγαθό για το οποίο εικάζεται ή αποδεικνύεται ότι εκλάπη από εβραϊκή οικογένεια, παρακαλούμε επικοινωνήστε με το Ινστιτούτο Rose Valland.
Μπορείτε να επικοινωνήσετε με το Ινστιτούτο Rose Valland στο: kontakt@rosevallandinstitut.org.
Η επικοινωνία θεωρείται εμπιστευτική και θα τηρηθεί η ανωνυμία κατόπιν αιτήματος.
Το Ινστιτούτο Rose Valland και η documenta 14 παρακαλούν τα μέσα ενημέρωσης να δημοσιοποιήσουν αυτή την πρόσκληση.
Σχετικοί σύνδεσμοι
Πρόσκληση υποβολής εργασιών με θέμα Ορφανή ιδιοκτησία στην Ευρώπη του Ινστιτούτου Rose Valland
Legalisierter Raub Der Fiskus und die Ausplünderung der Juden in Hessen 1933–1945 (στα γερμανικά)
Marianne Moesle, Falsches Erbe, SZ-Magazin (46/2014) (στα γερμανικά)
Stiftung Zurückgeben (στα γερμανικά)
Οργάνωση La Mémoire de Rose Valland
Κεντρικό Μητρώο Πληροφοριών για Διαρπαχθέντα Πολιτιστικά Αγαθά 1933-1945