Δευτέρα 24 Απριλίου 2017, 24:00 στην ΕΡΤ2
48, 2009, Πορτογαλία, 93΄
Σκηνοθεσία: Susana de Sousa Dias
Στο 48 της Susana de Sousa Dias εμφανίζεται ένα πρόσωπο – το προφίλ μιας νεαρής γυναίκας, μια ασπρόμαυρη φωτογραφία, μερικές δεκαετίες πριν. Το πρόσωπό της είναι άτεγκτο, περήφανο, αυστηρό. Ωστόσο θρηνεί. Λέει μια ιστορία ταπείνωσης, ματαίωσης και ήττας. Δεν έχει όνομα, ηλικία, σάρκα. Σταδιακά η εικόνα της αρχίζει να εξαφανίζεται, να εξανεμίζεται σαν φάντασμα. Ακολουθείται από πολλούς άλλους, γυναίκες και άντρες με παρόμοια σταθερό βλέμμα που αφηγούνται εξίσου σκοτεινές και βασανισμένες ιστορίες.
Αυτές οι φωτογραφίες αποτέλεσαν το σημείο εκκίνησης για το 48. Βρέθηκαν από τη Sousa Dias σε μια σειρά από μεγάλα άλμπουμ που περιείχαν τα πορτρέτα πολιτικών κρατουμένων της Πορτογαλικής Διεθνούς και Κρατικής Αμυντικής Αστυνομίας (PIDE), ενός από τα προπύργια του αυταρχικού, καθολικού, εθνικιστικού καθεστώτος υπό το οποίο έζησε η χώρα από το 1926 ως το 1974.
Αυτά τα 48 χρόνια καταστολής και μισαλλοδοξίας αποτέλεσαν την πιο μακρά δικτατορία στην ιστορία της σύγχρονης Ευρώπης, η οποία τελικά έφτασε στο τέλος της με την Επανάσταση των Γαριφάλων, αλλά που ο αντίκτυπός της παραμένει αισθητός στη σημερινή Πορτογαλία.
Συνταιριάζοντας τα παλιά πορτρέτα αυτών των νεαρών –οι οποίοι απαθανατίστηκαν ακριβώς τη στιγμή που τέθηκαν υπό κράτηση– με τις σημερινές αναμνήσεις τους, το 48 αναθεωρεί την πρόσφατη ιστορία της Πορτογαλίας μέσα από τις ίδιες της τις πηγές. Παρέχει μια σπάνια, αδιαμεσολάβητη πρόσβαση σε εμπειρίες της δικτατορίας από πρώτο χέρι. Η ταινία παραμένει μετέωρη ανάμεσα σε αυτά που συνέβησαν και σε όσα παραμένουν.
Τα πορτρέτα των πολιτικών κρατουμένων σβήνουν και φανερώνονται ξανά αργά, σχεδόν αδιόρατα, σαν αναλογικές φωτογραφίες που προοδευτικά εμφανίζονται και στη συνέχεια υποχωρούν στο σκοτάδι. Ωστόσο, τίποτα δεν παραμένει όπως ήταν. Μια από τις φωνές λέει ελεγειακά: «Μετά απομένει μόνο η κακή ανάμνηση των πραγμάτων που βίωσες, η οποία ποτέ δεν θα βγει από το κεφάλι σου…».
—Filipa Ramos, συγγραφέας και επιμελήτρια εκδόσεων