Επισκέφτηκα το στούντιο του φωτογράφου John Miller το 2015, κατόπιν θερμών υποδείξεων από φίλους και συναδέλφους που ζουν στη Νέα Ζηλανδία. Είχα μόλις συναντήσει στο Όκλαντ τον θεωρητικό τέχνης Jon Bywater, ο οποίος επικύρωσε την ιδέα με μεγάλο ενθουσιασμό. Ο Miller, ο οποίος είναι μεικτής καταγωγής (αγγλικής-σκοτικής και Μαορί, συγκεκριμένα της φυλής Ngāpuhi iwi του Βόρειου Νησιού της χώρας), έχει καταγράψει με τη φωτογραφική του κάμερα τους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες στη Νέα Ζηλανδία από τα τέλη της δεκαετίας του ’60, προσφέροντας μια διεισδυτική ματιά στη διαδικασία αποαποικιοποίησης της χώρας με πρωταγωνιστές τους αυτόχθονες λαούς της περιοχής.

Όταν τελικά κανονίσαμε να συναντηθούμε, τον διέκρινα αμέσως από το τζάκετ φωτορεπόρτερ με τις πολλές τσέπες για τα φιλμ και τα διάφορα φωτογραφικά εργαλεία κι από το πράσινο καπέλο που φορούσε. Λίγες κουβέντες ανταλλάξαμε μέχρι να βρεθούμε μέσα στο στούντιό του, έναν λιτό, σκοτεινό χώρο γεμάτο βιβλία και αρχειακό υλικό, όπου ξαφνικά με καλωσόρισε μιλώντας ελληνικά που είχε μάθει από έναν γείτονά του. Κατόπιν, χωρίς χρονοτριβή, με ρώτησε ευγενικά: «Τι ακριβώς θέλεις από μένα;». Του απάντησα ότι οι δικοί μου πρόγονοι είχαν μεταναστεύσει από τη Μικρά Ασία με την ανταλλαγή των πληθυσμών που είχε υπαγορευτεί από τη Συνθήκη της Λοζάνης (1923), και κατά συνέπεια με ενδιέφερε να μάθω περισσότερα για τη Συνθήκη του Γουαϊτάνγκι, η οποία υπογράφτηκε το 1840 ανάμεσα σε 540 περίπου αρχηγούς των Μαορί και στους εκπροσώπους του βρετανικού στέμματος, καθώς και για τη σύγχρονη πρόσληψή της ως ζωντανού ντοκουμέντου. Καθώς εξηγούσα το ενδιαφέρον μου, ο Miller έσπευσε να βάλει τα πράγματα στις σωστές διαστάσεις τους. «Το μόνο που μπορώ να κάνω», είπε, «είναι να σου δείξω κάποιες φωτογραφίες από τα τελευταία πενήντα χρόνια».

Κάπως έτσι ξεκίνησε μια τετράωρη περιοδεία στη σύγχρονη ιστορία της Νέας Ζηλανδίας και στους αγώνες για κοινωνική δικαιοσύνη –μέσα από εικόνες που είχαν τραβηχτεί στους δρόμους, σε αίθουσες συνελεύσεων και σε κυβερνητικά κτίρια– μπροστά από την οθόνη του υπολογιστή του Miller. Οι πρώτες εικόνες που είδαμε ήταν από μια διαδήλωση του 1967 στο Όκλαντ εναντίον του πολέμου στο Βιετνάμ. Υπήρχαν πολλές εικόνες επίσης από διαδηλώσεις των Μαορί στο Γουαϊτάνγκι μέσα στα χρόνια, καθώς και από την ειρηνική Πορεία για τη Γη το 1975· οι πιο πρόσφατες απεικόνιζαν την πορεία ενάντια στη νομοθετική πράξη του 2004 για τον αιγιαλό και την υποθαλάσσια ζωή. Ο Miller πάντως δεν ήταν πρόθυμος να υπερτονίσει τους αγώνες των Μαορί εις βάρος άλλων πολιτικών γεγονότων· αντιθέτως, επιθυμούσε να μου δείξει όλες τις πολυσύνθετες διαστάσεις της χώρας του. Μου έδειξε γελώντας παλιές φωτογραφίες μωρών που θα εξελίσσονταν σε μεταγενέστερες εικόνες στους καθοδηγητές των πολιτικών διαδηλώσεων, αλλά και φωτογραφίες νεαρών ιδεαλιστών που αργότερα έγιναν εκπρόσωποι του «συστήματος». Ήταν σαν να βλέπεις ένα οικογενειακό άλμπουμ, μόνο που εδώ οι συγκεντρώσεις είχαν να κάνουν με πορείες, διαδηλώσεις, μυστικές συναντήσεις και πολιτικά συνέδρια.

Καθώς ο Miller μού έδειχνε τη δουλειά του, συνειδητοποιούσα τον τρόπο με τον οποίο οι φωτογραφίες του, τα λόγια του, ακόμα και τα πάσης φύσεως εφήμερα υλικά που ήταν συγκεντρωμένα στο γραφείο του ήταν εκδηλωτικά της ακεραιότητάς του και της αφοσίωσής του στην ιδέα της ισότητας. Φαινόταν να έχει κατανοήσει ότι ο ρόλος του ήταν να δίνει το παρών με την κάμερά του και να καταγράφει στιγμές της ιστορίας ως κρίσιμες σημειογραφίες για τις επερχόμενες γενιές – και όχι μόνο της Νέας Ζηλανδίας. Όταν επέστρεψα στην Αθήνα, θεώρησα ότι θα ήταν σημαντικό να συμπεριληφθούν αυτές οι καταγραφές στο πρόγραμμα της documenta 14. Στις σελίδες που ακολουθούν, μαζί με τα κείμενα του Bywater και της συγγραφέα και εκπαιδευτικού Cassandra Barnett, οι εικόνες του Miller μπορούν να αναγνωστούν ως φωτογραφικές παρτιτούρες που μας υποδεικνύουν εναλλακτικούς τρόπους για να ζούμε μαζί. 

Μαρίνα Φωκίδη

Ζωντανά ντοκουμέντα
Cassandra Barnett

Reo

Ξεκινάμε με την karanga. Δεν ξέρουμε το όνομά της, αλλά ακούμε τις διαπεραστικές, θρηνώδεις οιμωγές της. Ακούγονται πιο δυνατά από τις μηχανές των αυτοκινήτων στη διαδρομή τους προς μια οριακή φωνητική ζώνη, καθιστώντας ακουστή την πνευματική μας μετάβαση, κάνοντάς μας να ανατριχιάσουμε στη διαδρομή. Η φωνή ελίσσεται ανάμεσα σε οικοδεσπότες και επισκέπτες, διαβάτες και προγόνους και μας κάνει να υπερβαίνουμε τα επικίνδυνα όρια – τόσο τα αθέατα, τα ιερά, όσο και τα ορατά, τα γεωπολιτικά.

Μια λεζάντα; Πορεία για τη Γη των Μαορί, Φαράγγι Νγκαουράνγκα, 13 Οκτωβρίου 1975. Ένας ποιητής ονόμασε αυτή τη μακρά πεζοπορία «χέλι με χίλια μάτια».1 Θέλετε κι άλλη ιστορία; Πέντε χιλιάδες οδοιπόροι έφτασαν στο Γουέλινγκτον τριάντα ημέρες και 640 χιλιόμετρα μετά την αναχώρησή τους από το Te Hāpua στον βορρά, καταγγέλλοντας την αποκοπή των Μαορί από τη γη τους και τις παραβιάσεις της Συνθήκης του Γουαϊτάνγκι του 1840 – η Συνθήκη που είχε ληφθεί (από τους Pākehā) για να εξουσιοδοτήσει την πλήρη αποικιοποίηση της Αοτεαρόα ως έθνους-κράτους, της Νέας Ζηλανδίας. Αοτεαρόα, ένα μαορικό όνομα για μια γη που ήταν (και είναι) πολλαπλή, «νησιωτικοποιημένη», φυλετική, διασταυρωμένη από βαθιές και παλιές σχέσεις. «Είμαστε μετακινούμενοι […] και οι ιστορίες μας ταξιδεύουν κι αυτές. Και αν δεν περπατάς, δεν μπορείς στ’ αλήθεια να […] καταλάβεις πού βρίσκονται οι άγκυρες με τις ιστορίες και πώς λειτουργούν».2

Έτσι αποφεύγω τις μεγάλες εικόνες, αποφεύγω να διανέμω και να δέχομαι πληροφορίες. Αντί για την πανοραμική θέαση που δείχνει το χέλι στην ολότητά του, νιώσε την εγγύτητά του σ’ εμένα κι εσένα. Διάβασε τα συνθήματα, τις απόψεις. Η μακριά γραμμή γίνεται ακόμα πιο μακριά. Η θεία μας κοιτάζει την ουρά του χελιού, το ρύγχος του χάνεται μπροστά. Σηκώνει τα χέρια της, πράσινα κλαδιά που εκπέμπουν και ανταποδίδουν τη ενέργεια και τη ζεστασιά του rōpū – όχι απλώς ένας χαιρετισμός, αλλά ένα έρμα, μια στήριξη. Tautoko. Όσοι βρίσκονται τριγύρω σιωπούν, αφουγκράζονται, απορροφούν το βάλσαμο της πρόσκλησής της. Αυτός εκεί είναι ο δρ Douglas Sinclair. Ποιος άλλος; Η φωτογραφία ζητάει περισσότερα ονόματα, αλλά δεν είμαι σίγουρος ότι μπορώ να μας οδηγήσω εκεί. Διάβασε τον προσανατολισμό του John Miller. Αρκετά κοντά στην επισκέπτριά μας και στον συνοδό της, ώστε να μοιραστεί της οικειότητα που βιώνουν, συνδεδεμένοι αλλά και ξέχωροι. Η καμπύλη του δρόμου συνδέει το μάτι του χελιού με το μάτι της φωτογραφικής μηχανής, δένει τον Miller με την ομάδα, εμπερικλείει και εμάς. Επιτέλους, η φωτογραφική μηχανή είναι σε χέρια Μαορί, γίνεται μάρτυρας της δύναμής μας, μας καθιστά ορατούς. Περπατάμε χωρίς να κινούμαστε, προς τα πίσω και ταυτόχρονα προς το μέλλον, ο ένας δίπλα στον άλλο…

Ξανά, άκου μια γυναικεία φωνή.3 Που υφαίνει το μαύρο με το άσπρο. Μετά τη μακριά πεζοπορία, η άφιξη. Η Whina Cooper, Te Whaea o te Motu, Μητέρα του Έθνους. Ηγέρια, εθνικό σύμβολο, υποστηρίκτρια του Εθνικού Κόμματος. Όταν ήταν παιδί περπατούσε έξι μίλια μέχρι να φτάσει στο σχολείο. Έφηβη γέμιζε τα αρδευτικά κανάλια που έσκαβε ένας τοπικός κτηματίας πιο γρήγορα απ’ όσο μπορούσε εκείνος να τα ανοίξει, συντηρώντας με επιτυχία τους λασπότοπους ως mahinga kaimoana. Στα εβδομήντα εννέα της, μια taniwha με τη δική της επίσημη ενδυμασία. Korowai και κολάρο με φρίζες. Ένα μικρόφωνο και μια καρέκλα για να στηριχτεί. Κρατώντας ψηλά την ομπρέλα της, γιατί έβρεχε εκείνη την ημέρα· ο ουρανός θρηνούσε καθώς παρέδιδε το Υπόμνημα Δικαιωμάτων και το ψήφισμα με τις 60.000 υπογραφές. Ασκώντας το δικαίωμά της να μιλήσει. Επιτέλους, μια φωνή. Ούτε ένα στρέμμα παραπάνω.

Επίσης εδώ, οι Te Roopu o te Matakite: Αυτοί που έχουν την ικανότητα να προβλέπουν. Λευκές σημαίες ανεμίζουν, έμβλημα ενότητας, όποιες διαιρέσεις και να επιφυλάσσει το μέλλον. Αντικατοπτρίζουν το λευκό πολεμικό λάβαρο των Te Kooti και τη σημαία των Ηνωμένων Φυλών της Νέας Ζηλανδίας.4 Γνωρίζω ελάχιστα, όχι πολλά παραπάνω απ’ ό,τι εσύ. Κάτω από τη μακρόστενη σημαία, η Ngā Tamatoa. Γενειάδες, κονκάρδες, μαύροι μπερέδες, εικόνες της αδελφότητας. Επιτέλους, ορατότητα. Καθώς οι φωτογραφίες ταξιδεύουν, οι λεπτομέρειες γίνονταν εμβλήματα. Το μαύρο και το λευκό γίνονται σύμβολα.

«Το ντοκιμαντέρ είναι νεκρό», λένε οι καλλιτέχνες. Όμως, δες, μας βοήθησε να κινητοποιηθούμε! Οι φωτογραφίες είναι κλέφτες του πνεύματος, έλεγαν οι πρόγονοί μας. Όμως ακόμα κι εμείς που φοβόμαστε τη φωτογραφία συμφωνούμε ότι έχει κάποιες χρήσεις. Όπως αυτές: Να κρατά το mauri, τη δύναμη ζωής αυτών που φωτογραφήθηκαν.

Το mauri δεν μπορεί να ξεμπερδευτεί ή να ξεχωριστεί από την εικόνα μόνο και μόνο επειδή ο φωτογράφος το απομακρύνει από την πηγή του.

Για να μας θυμίσει τις ευθύνες μας. Για να ξεκαθαρίσει ότι:

Ένας φωτογράφος που επιστρέφει σε ένα marae για να μοιραστεί τα αποτελέσματα των φωτογραφικών του εξορμήσεων επικυρώνει την αρχή [της διαπροσωπικής αμοιβαιότητας].5

Εδώ επίσης, ο John Miller, αθέατος. Εκδηλώνοντας τις απόψεις του, φροντίζοντας για όλους τους αθέατους. Προσκαλώντας μας να ρωτήσουμε, διά μέσου του χρόνου: Ποιες είναι οι σχέσεις μας; Θα απαντήσω. Εκείνη τη χρονιά γεννήθηκα. Το 1975, στο Λονδίνο, από χίπηδες γονείς, που απέφευγαν την πολιτική ζωή της Αοτεαρόα και ζούσαν σε κοινόβιο κατάληψης στην πίσω αυλή της Βασίλισσας της Αγγλίας. Εκείνο το χέλι με τα χίλια μάτια ξεδιπλώθηκε καθώς εγώ, σαν μικρό χελάκι, κολυμπούσα γλιστερή και γυμνή στη σκάφη μου στο πάτωμα. Θα μπορούσατε να απαντήσετε: Θέλουμε να δούμε, να μάθουμε, να καταλάβουμε. Θέλουμε λεζάντες. Γιατί οι φωτογραφίες χρειάζονται λεζάντες. Ή επειδή έχουμε ξεχάσει, είμαστε πια εξαρτημένοι από το κείμενο και τη γραπτή μνήμη. Και αυτούς στους οποίους απευθύνεται η Whina; Καμία απάντηση. Χρονοτριβούν σκόπιμα, το Te Roopu διαιρείται, χάνει δύναμη… Όμως κάτι έχει αρχίσει.

Whenua

Στην επανάστασή μας, μια καμπή. Από την πορεία στη γη στην κατάληψη της γης. Προς τα μέσα. Προς το σπίτι, για τη Ngāti Whātua o Ōrākei, φυλή της περιοχής του Όκλαντ. Ω, τόσο πολλά στρέμματα. Η ιστορία; Το 1850, λειτουργώντας στο πλαίσιο μιας ετερογενούς οικονομίας δωρεών, αλληλεγγύης, συνεργασίας και utu, η Ngāti Whātua «πουλάει» 3.000 στρέμματα προγονικών γαιών στο Στέμμα. Όμως αυτό δεν είναι αρκετό. Μέχρι το 1900 το Στέμμα περιορίζει τη φυλή σε ένα οικοδομικό τετράγωνο papakāinga στον κόλπο Ōkahu και στο Οχυρό Takaparawhā· μέχρι το 1950 είχαν εκδιωχθεί ακόμα και από κει. Σπίτια καταστρέφονται, wharenui καίγονται. Το 1977, το Στέμμα θέτει στο στόχαστρο τις ίδιες προγονικές γαίες στο πλαίσιο της δημιουργίας συγκροτημάτων κατοικιών για υψηλά εισοδήματα. Ανέστια και εξοργισμένα, μέλη της Ngāti Whātua o Ōrākei εισβάλλουν και πραγματοποιούν ειρηνική κατάληψη για 507 ημέρες, μέχρι που 700 αστυνομικοί, στρατιώτες και άντρες του Ναυτικού τούς εκδιώκουν ξανά διά της βίας – όλα τα σπίτια και τα κτίρια ισοπεδώνονται.6 Μια λεζάντα; Το καλύβι της Marg, Οχυρό Takaparawhāu, 1977.

Συντομογραφικά στοιχεία της ιστορίας: Τι απέγινε ο Tātahi; Και ο Āpihai Te Kawau;7 Και ποια είναι η Marg; Δεν ανήκουν στη φυλή μου, ούτε στην taonga μου, ούτε στις ιστορίες που έχω να πω, ανήκουν σε όσους θυμούνται αυτά τα ονόματα. Ωστόσο, αυτή η εικόνα έχει περάσει σ’ εμένα, ίσως φέροντας ένα μέρος από το mauri της Marg και της Takaparawhāu whare – καυτή πατάτα. Ασυναίσθητα, μπαίνω στον χορό των ευθυνών. Πώς θα μπορούσα να το συντηρήσω αυτό;

Επιστρέφεις σε αυτό που είναι ορατό, σε αυτό που σου έχει δοθεί, στην επιφάνεια αυτής της εικόνας; Εμπιστεύεσαι τον φωτογράφο τον οποίο εμπιστεύθηκε η στιγμή; Επιστρέφεις στη χαρά των ευχάριστων χρωμάτων, των χρωμάτων της εξέγερσης, και στα σπασμένα γυάλινα παράθυρα. Πότε ένας τριγωνομετρικός σταθμός είναι σπίτι; Όταν έχει τα πόδια του φυτεμένα στη γη και τέσσερις τοίχους. Όταν στέκεται εκεί, αμελώντας να κάνει μετρήσεις. Όταν κατοικείται από aroha. Αναζήτησε το Ranginui, αναζήτησε το Papatūānuku. Ο σταυρός του Te Kooti ανεμίζει ξανά. Γέμισε αυτό που έχει στερέψει και δες το χρώμα να επιστρέφει. Πες μου ότι δεν είναι το πιο όμορφο καλύβι που έχεις δει ποτέ. Πες το και όταν γυρίσεις πίσω αν μπορέσεις.

Δώσε προσοχή στα ονόματα. Από τα δακρυσμένα νερά του Waitangi στον ματωμένο ουρανό του Rangioto, του ηφαιστειογενούς νησιού που ξεπροβάλλει από το Takaparawhāu. Τα τοπωνύμιά μας κοιτούσαν τόσο μπροστά όσο και προς τα πίσω. Όμως το πλήρες όνομα αυτού του βουνού είναι Te Rangi-i-totongia-ai-te-ihu-o-Tamatekapua, που σημαίνει η-μέρα-που-η-μύτη-του-Tamatekapua-μάτωσε. Ο Tamatekapua, το πολύχρωμο σύννεφο, καπετάνιος στο κανό του Te Arawa, με τη μύτη του ματωμένη από το δικό μου tupuna, τον Hoturoa, καπετάνιο του δικού μας κανό Tainui, σε μια διαμάχη του για τη σύζυγο του Hoturoa. Άραγε αυτό το κανό στη φωτογραφία είναι ένα κανό μετανάστευσης, ίσως των Ngāti Whātua’s Māhuhu-ki-te-Rangi; Κάτω από την επίδραση της μαγείας των δύο mokopuna που μπήκαν στο whakapapa τους, κρατώντας σφιχτά το waka, το maunga και το moana, έτοιμοι να εκτοξευτούν όταν θα άκουγαν το κάλεσμα; Ανώνυμοι μόνο για μένα, κωπηλατούν κάτω από τη σκιά των manga τους.

Δεν είναι δικές μου ιστορίες, αλλά μοιάζουν πάρα πολύ με στιγμιότυπα της δικής μου παιδικής ηλικίας –είμαστε συνάδελφοι– και υφαίνω τον εαυτό μου ανάμεσά τους μέχρι που η σύνδεση ωριμάζει. Ήμουν δύο χρονών και επέστρεφα στην Αοτεαρόα με τους γονείς μου σε ένα ακόμα waka rererangi. Κάποιες φωτογραφίες από το κοινόβιο του Λονδίνου με τον κοκαλιάρικο μικρό εαυτό μου να πλένεται σε έναν κουβά ανησύχησαν τη γιαγιά και τον παππού μου. Ξηλώθηκαν κανονικά, αγόρασαν εισιτήρια και μας έπεισαν να εγκαταλείψουμε το κέντρο του βρετανικού ιμπεριαλισμού για να εγκατασταθούμε σε αυτό το μακρινό περίχωρό του. Οι φωτογραφίες έχουν δύναμη. Εγκατασταθήκαμε στο Tāmaki του Όκλαντ, δυο βήματα από το Takaparawhā, με τις συζητήσεις των γονιών μου και των φίλων τους να περιστρέφονται σε τοπικά ζητήματα. Οχυρό. Όταν ήμουν σχεδόν τριών χρονών τα αυτιά μου άρχισαν να συντονίζονται γιατί (αντίθετα με την Πορεία για τη Γη) αυτά τα λόγια ηχούν ακόμα σαν καμπανάκια της μνήμης. Ένα παιδί παίζει σε μια φουσκωτή βάρκα βλέποντας το Rangitoto στον ορίζοντα, σ’ ένα αργό ταξίδι προς το whakapapa και το tūrangawaewae. Εν τω μεταξύ, η ημέρα 507 πλησιάζει.

Tāngata

Αν μια φωτογραφία χρειάζεται κείμενο, ορίστε ένα: AMANDLA. ΕΝΩΘΕΙΤΕ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΟΝ ΡΑΤΣΙΣΜΟ. Amandla, η λέξη των Ζουλού και των Xhosa που σημαίνει «δύναμη» έγινε το κεντρικό σύνθημα του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου (ΑΝC) και των συμμάχων του ενάντια στο απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική. Συνηχεί με τη δική μας λέξη για τη δύναμη, mana. Αν αυτό δεν αρκεί, μια λεζάντα: το λάβαρο των Αφρικανών Μαχητών της Ελευθερίας, οι διαμαρτυρίες για την περιοδεία της εθνικής ομάδας ράγκμπι της Νότιας Αφρικής, στο Όκλαντ, το 1981. Όμως υπάρχει ένα κενό που επιμένει και μια εικόνα που παραμένει χωρίς προορισμό. Το ανώνυμο πρόσωπο που φαίνεται απλώς υπογραμμίζει την προστασία όλων των άλλων που δεν φαίνονται. Εδώ οι φωτογραφικές επιφάνειες λειτουργούν ως μπλόκα. Εδώ οι γραμμές χαράσσονται διαφορετικά. Το πέρασμα στη διασύνδεση δεν είναι ομαλό. Τι έχει αλλάξει από τότε;

Κατά τη διάρκεια της περιοδείας της εθνικής ομάδας ράγκμπι της Νότιας Αφρικής στη Νέα Ζηλανδία το 1981 τόσο οι Μαορί όσο και οι Pākehā διαμαρτυρήθηκαν με πάθος σε ένδειξη συμπαράστασης στους μαύρους Νοτιοαφρικανούς που υπέφεραν κάτω από το απαρτχάιντ, αλλά και για να εκφράσουν την οργή τους για τον αποκλεισμό των Μαορί παικτών (ως μη λευκών) από την αντίστοιχη περιοδεία της ομάδας της Νέας Ζηλανδίας στη Νότια Αφρική. Η διαμαρτυρία γρήγορα απέκτησε έντονες διαστάσεις που ανησύχησαν την κρατική εξουσία, η οποία αποφάσισε να αντεπιτεθεί με κράνη και ασπίδες. Η κατάσταση δεν αφορούσε πια μόνο τοπικά ζητήματα, πόσο μάλλον αποκλειστικά ζητήματα των Μαορί. Εδώ διακυβεύονταν διεθνείς σχέσεις. Όπως παρατηρεί ο Miller, «τα γκλομπ των μονάδων αποκατάστασης της τάξης και οι ρίψεις δακρυγόνων δεν περιλαμβάνονται σε κάποια από τις φωτογραφίες μου για τις διαμαρτυρίες των Μαορί».8 Η προβολή του κινήματος για την ενίσχυση και για την αυτοδιάθεση των Μαορί αποκλείστηκε από τα μέσα ενημέρωσης, και έτσι «οποιαδήποτε πιθανή απειλή προς το ενιαίο κράτος αποσοβήθηκε αποτελεσματικά».9 Το αρχείο φωτογραφιών του Miller από την περιοδεία της εθνικής ομάδας ράγκμπι της Νότιας Αφρικής (είχε καλύψει έξι από τους σταθμούς της περιοδείας στο Βόρειο Νησί) καταγράφει τα πλήθη που διαδηλώνουν, τα πανό και τις σημαίες, τα γκρεμισμένα οδοφράγματα και τα αναποδογυρισμένα αυτοκίνητα, τα χτυπήματα, την επιθετικότητα των αστυνομικών δυνάμεων, την πόλωση του έθνους.

Αντίθετα, εστίασε σε αυτό: Στις 12 Σεπτεμβρίου 1981, ακριβώς τέσσερα χρόνια μετά τη βάναυση δολοφονία του ιδρυτή του Κινήματος για τη Συνειδητοποίηση των Μαύρων (Black Consciousness Movement) Steve Biko, ενώ βρισκόταν υπό αστυνομική κράτηση στην Πρετόρια, διεξήχθη ο τρίτος και πιο αποφασιστικός αγώνας μεταξύ των εθνικών ομάδων ράγκμπι της Νέας Ζηλανδίας και της Νότιας Αφρικής στο Όκλαντ. Όμως ο Biko ήταν παρών.

Η αδερφή της μητέρας μου, που είχε ζήσει στη Νότια Αφρική, συμμετείχε στις διαμαρτυρίες κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού. Ήταν μία από τους χιλιάδες που βρέθηκαν στον αγωνιστικό χώρο προκαλώντας τη ματαίωση του αγώνα και επηρεάστηκε βαθιά από την εμπειρία. Αργότερα, το 1985, είδαμε ξανά ένα πανό για τον Biko στην κωμόπολή μας στην εξοχική Matamata, εκεί όπου είχαν μεγαλώσει η μαμά και η θεία μου και όπου η γιαγιά κατοικούσε ακόμα – άλλη μια περιοδεία της εθνικής ομάδας ράγκμπι της Νότιας Αφρικής, άλλη μια διαμαρτυρία, που αυτή τη φορά γνώρισε άγρια καταστολή. Η Matamata ήταν και παραμένει μια πόλη φανατικών του ράγκμπι.

Τελικά έγινα κι εγώ Μαορί μεγαλώνοντας, για να έχω ένα tūrangawaewae στο οποίο να μπορώ να πάω τον γιο μου – ο οποίος είναι και Αφρικανός. Τυχεροί. Πώς είναι δυνατόν να μη συνδέεται αυτό το στοιχείο; Πώς είναι δυνατόν αυτές οι εικόνες να μην είναι μέρος της συλλογικής μνήμης που έχει κρατήσει ζωντανή τη Συνθήκη, έχει συντηρήσει τις αξίες μας για τη reo, τη whenua, την tāngata – ακόμα και όταν είναι θαμμένες στα πλαίσια και στις απόψεις των Pākehā; Ένα κείμενο που απαρτίζεται από ερωτήσεις. Πώς συνδέομαι εγώ με αυτό που συνέβη «πριν γεννηθώ;» Πέρα από τη γραπτή και τη φαντασιακή καταγραφή. Πέρα από τις ηγεμονικές αφηγήσεις του δυϊσμού, των καθεστώτων και των επαναστάσεων, των αστυνομικών κρατών και των εξεγέρσεων. Πέρα από τα δυτικά ντοκιμαντέρ και τις συμβάσεις της τέχνης. Δεν αρκεί να προσθέτει κανείς λεζάντες στα έγγραφα. Δεν αρκεί η αισθητική ανάγνωση της σύνθεσης, μόνο για την αιχμή της. Μπορώ άραγε εγώ, που εμπέδωσα αργά την ακόμα αποικιοποιημένη Māoritanga, να βοηθήσω να συνδεθούν αυτές οι taonga με την whakapapa, τη δική μου ή των άλλων, και να συντηρηθεί το mauri; Μπορώ να γίνω κάτι περισσότερο από θεατής ή συγγραφέας, να γίνω κι εγώ μάρτυρας, σχέση, ένα έρμα αγάπης, ζωντανό σε αυτές τις καταγραφές της taonga, και να βοηθήσω να επιστρέψουν αυτοί οι άνθρωποι, οι εικόνες των οποίων έχουν φανεί τόσο πολύτιμες, πίσω στο σπίτι, εκεί όπου είναι γνωστές οι ιστορίες τους και τα ονόματά τους;

Ο Miller μού έγραψε πρόσφατα, με ταπεινό αλλά ενθουσιώδη τρόπο, σχετικά με την προοπτική να επιστρέψουν μερικές από τις φωτογραφίες του από το Waitangi στο Waitangi, καθώς και οι φωτογραφίες του από τη συνάντηση του Parewahawaha στο Μπουλς [κωμόπολη στη δυτική ακτή του Βόρειου Νησιού της Νέας Ζηλανδίας]. Όπως είχε πει και ο Μαορί κινηματογραφιστής και συγγραφέας Barry Barclay,

Άραγε τα πράγματα που θεωρούμε πολύτιμα […] δεν τα αποκαλούμε taonga; Θησαυροί, κάποια από αυτά, με ένα mauri; […] Κάποτε είχαμε την taonga. Κάποτε είχαμε φρουρούς. Κάποτε είχαμε φύλακες.10

Ο Miller είναι ένας τέτοιος φύλακας.

Γλωσσάριο

A
Āhua · εμφάνιση, παρουσιαστικό
Aotearoa · Η ονομασία της Νέας Ζηλανδίας στη γλώσσα των Μαορί
Aroha · αγάπη, στοργή, ενσυναίσθηση

H
Hapū · υποφυλή
Hīkoi · πορεία, διαδρομή, περιπέτεια, ταξίδι

K
Kaikaranga · αυτός που καλεί (την karanga)
Karanga · τελετουργικό καλωσόρισμα
Kāwanatanga · διακυβέρνηση, εξουσία, κυριαρχία, ζυγός
Kōhanga Reo, Te · η προσχολική μορφή της γλώσσας των Μαορί, κυριολεκτικά, «φωλιά της γλώσσας»
Kōrero · λόγος, αφήγηση, ιστορία, συνομιλία
Korowai · μανδύας φτιαγμένος από ίνες muka (λιναριού)
Kōwhaiwhai · ζωγραφισμένη διακόσμηση παπύρου

M
Mahinga kaimoana · χώρος συμποσίου με θαλασσινά
Māhuhu-ki-te-rangi · προγονικό κανό των Ngāti Whātua
Mana · κύρος, πνευματικό σθένος (δώρο στους ανθρώπους από τους atua /  θεούς)
Manaakitanga · φιλοξενία, γενναιοδωρία, υποστήριξη και φροντίδα των άλλων
Māoritanga · κουλτούρα, πεποιθήσεις, πρακτικές, τρόπος ζωής των Μαορί
Marae · προαύλιο ή ανοιχτός χώρος μπροστά στο wharenui, όπου πραγματοποιούνται επίσημες τελετές υποδοχής και συζητήσεις· συγκρότημα κτιρίων γύρω από αυτή την περιοχή
Marae ātea · όπως ανωτέρω, αλλά συγκεκριμένα το προαύλιο (όχι το κτιριακό συγκρότημα)
Maunga · βουνό
Mauri · ζωική δύναμη, ζωτική ουσία, υλικό σύμβολο μιας εσωτερικής αρχής, αντικείμενο στο οποίο υπάρχει αυτή η ουσία
Moana · θάλασσα
Mokopuna · εγγόνι, απόγονος

N
Ngā Puhi · φυλετική ομάδα της βόρειας περιοχής
Ngā Tamatoa · «Οι Πολεμιστές»: Ομάδα Μαορί ακτιβιστών που αγωνίζεται για τα δικαιώματα των Μαορί, μάχεται ενάντια στις φυλετικές διακρίσεις και καταγγέλλει παραβιάσεις της Συνθήκης του Γουαϊτάνγκι. Έδρασε κυρίως κατά τη δεκαετία του 1970.
Ngāti Whātua · φυλετική ομάδα της περιοχής που εκτείνεται από το Kaipara μέχρι το Tāmaki Makaurau (το σημερινό Όκλαντ)
Ngāti Whātua o Ōrakei · ένα hapū των Ngāti Whātua, με τη rohe/επικράτειά του κυρίως στο Tāmaki Makaurau (το σημερινό Όκλαντ)

P
Pākehā · Νεοζηλανδός/ή ευρωπαϊκής καταγωγής
Papakāinga · πατρικό σπίτι, χωριό, κοινοτική γη
Papatūānuku · Γη, Μητέρα Γη, σύζυγος του Ranginui
Pouwhenua · ανώτερος tohunga/ιερέας, ηγέτης· μεθοριακός στύλος

R
Rangatira · αρχηγός, ηγέτης, ευγενής/αυτός που χαίρει γενικής εκτίμησης ή κατέχει ανώτερα αξιώματα
Ranginui · Ουρανός, Θεός του Ουρανού, σύζυγος της Papatūānuku
Rangitoto · Hφαιστειογενές νησί στο λιμάνι Γουαϊτεμάτα, πλήρες όνομα Te Rangi-i-totongia-ai-te-ihu-o-Tamatekapua / Την ημέρα που η μύτη του Ταματεκάπουα μάτωσε.
Reo · φωνή, γλώσσα
Rōpū (παρ. Roopu) · ομάδα, απόσπασμα, συνοδεία

T
Tainui · προγονικό κανό διάφορων φυλών, ανάμεσά τους αυτές από το Waikato και το King Country.
Takaparawhāu · Οχυρό· ένα παραθαλάσσιο κομμάτι γης στο Ορακέι του Όκλαντ, που βρίσκεται πάνω από το λιμάνι του Γουαϊτεμάτα
Tāngata · Άνθρωποι
Taniwha · το πνεύμα των υδάτων, τέρας, ισχυρός ηγέτης· το taniwha παίρνει πολλές μορφές, ανάμεσά τους το χέλι
Taonga · αγαθά, θησαυρός, οτιδήποτε πολύτιμο
Taotuko · υποστήριξη, στήριγμα, συμφωνία
Te ao Māori · ο κόσμος των Μαορί
Te Arawa · προγονικό κανό των φυλών της περιοχής Rotorua-Maketū
Te Hāpua · ο βορειότερος οικισμός στο βόρειο νησί της Αοτεαρόα
Te Whaea o te Motu · η Μητέρα του Έθνους
Tiriti o Waitangi · η Συνθήκη του Γουαϊτάνγκι· η συνθήκη υπογράφηκε στις 6 Φεβρουαρίου 1840 από αντιπροσώπους του βρετανικού Στέμματος και διάφορους αρχηγούς Μαορί από το Βόρειο Νησί της Νέας Ζηλανδίας και οδήγησε στη διακήρυξη της βρετανικής κυριαρχίας στη Νέα Ζηλανδία τον Μάιο του 1840
Tupuna · πρόγονος
Tūrangawaewae · μέρος όπου κάποιος διαθέτει το δικαίωμα κατοικίας λόγω συγγένειας και whakapapa

U
Utu · κόστος, αμοιβαιότητα

W
Waka · κανό
Waka rererangi · αεροπλάνο (κυριολεκτικά κανό που πετάει στον ουρανό)
Whaikōrero · λόγος, ομιλία
Whakapapa · γενεαλογικό δέντρο, καταγωγή· η απαγγελία των γενεαλογιών (κυριολ. τοποθετώ σε στρώματα)
Whanaungatanga · σχέση, συγγένεια, οικογενειακή σχέση
Whare · σπίτι
Wharenui · σπίτι συνάντησης, σπίτι των προγόνων
Whare Tangata · σπίτι της ανθρωπότητας, μήτρα
Whare tupuna · σπίτι των προγόνων, χώρος συνάντησης
Whenua · γη

O έλεγχος των πραγμάτων των Μαορί από τους Μαορί
Jon Bywater

Η ευρωπαϊκή πυξίδα ήταν άγνωστη στους θαλασσοπόρους που υπήρξαν οι πρώτοι κάτοικοι της τεράστιας θάλασσας από νησιά που αποτελεί την Ωκεανία. Ωστόσο, η σημασία που είχαν γι’ αυτούς η θέση της ανατολής και της δύσης του ήλιου –και τα ενδιάμεσα σημεία της διαδρομής του, τα οποία (όπως και οι ναυτικοί της Μεσογείου) εντόπιζαν από τους ανέμους, καθώς και από τις παλίρροιες και τις κινήσεις των αστεριών– σημαίνει ότι σε πολλές πολυνησιακές γλώσσες η λέξη tonga αποτελεί ένα λίγο πολύ ακριβές συνώνυμο του νότου.11 Ξεκινώντας από την περιοχή που είναι σήμερα γνωστή ως Νοτιοανατολική Ασία, αρχαίοι ταξιδευτές Lapita εξερεύνησαν τα μέρη που βρίσκονταν νοτιοανατολικά από εκείνους, πλέοντας αντίθετα προς τους αληγείς ανέμους με σκοπό να εξασφαλίσουν εύκολο ταξίδι επιστροφής, άσχετα με το τι θα συναντούσαν εκεί. Οι κοπιώδεις ανακαλύψεις των ίδιων και των Πολυνήσιων απογόνων τους αντικατοπτρίζουν αυτή τη γενική τάση σε τοπωνύμια που εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα: Τόνγκα, η νοτιότερη συστάδα νησιών της κεντρικής Πολυνησίας, και Ραροτόνγκα, το κεντρικό νησί του συμπλέγματος των Νήσων Κουκ, που ονομάστηκε έτσι από την κατεύθυνση από την οποία το προσέγγισαν πρώτη φορά (‟raroˮ σημαίνει «αποκάτω» ή σε ναυτικούς όρους «σταβέντο»).

Η ονομασία των αυτόχθονων Μαορί για αυτά τα νοτιότερα νησιά του ωκεανού που ο Πορτογάλος εξερευνητής Φερδινάνδος Μαγγελάνος ονόμασε Ειρηνικό αντανακλά επίσης μια ναυτική οπτική: Αοτεαρόα σημαίνει «η γη του μακρόστενου, λευκού σύννεφου». Φτιαγμένο σχετικά πρόσφατα, το 1981, ένα μακρύ πορτοκαλί γκράφιτι που φωτογραφήθηκε από τον John Miller στο Όκλαντ της Νέας Ζηλανδίας «παίζει» με αυτή την κοινή μετάφραση. Καταγγέλλει γενικά τις αδικοπραγίες των πιο πρόσφατα αφιχθέντων λευκών αποίκων οι οποίοι σήμερα αποτελούν την πλειοψηφία, αλλά, ειδικότερα, την ανεπιφύλακτη υποστήριξη του έθνους προς το απαρτχάιντ της Νότιας Αφρικής, καθώς εκείνη τη χρονιά η Νέα Ζηλανδία φιλοξένησε μια περιοδεία της εθνικής ομάδας ράγκμπι της χώρας αυτής.

Με τρόπο χαρακτηριστικό του Miller, η εικόνα καταγράφει έναν δημόσιο χώρο ο οποίος διεκδικείται από μια εξωθεσμική φωνή· κυρίως όμως, το μεγαλύτερο μέρος του φωτογραφικού του αρχείου απεικονίζει ανθρώπους που βρίσκονται μαζί, ανθρώπους που συναντιούνται, συζητούν, διαδηλώνουν. Η κάλυψη των εγκαινίων του whare tupuna Parewahawaha στο Μπουλς, βόρεια του Γουέλινγκτον το 1967, μας δίνει την ιδέα μιας ιδιαίτερης μορφής συλλογικότητας η οποία διαπνέει το έργο του. Το κοινοτικό κτίριο που βλέπουμε εδώ είναι ένα σύγχρονο marae, «ένα σύμβολο φυλετικής ταυτότητας και αλληλεγγύης».12 Υπό αυτό το πρίσμα, καθώς τα μέλη της συγκεντρώνονται γύρω από το marae ātea, με τα χειροποίητα πλεκτά τους, τα καπέλα τους και τις κοτσίδες τους, η κοινότητα η οποία συσσωματώνεται σε αυτόν τον χώρο –έναν χώρο συνάντησης όχι μόνο για τα άτομα και τις ομάδες που βρίσκονται εν ζωή αλλά και για τους tupuna τους– βασίζεται σε αντιλήψεις και πρακτικές περί ιδιοκτησίας και ευθύνης που έχουν οικοδομηθεί από τους whakapapa και τους whanaungatanga.

Στις αρχές της ίδιας χρονιάς που φωτογράφισε το Parewahawaha ο Miller κάλυψε την πρώτη του πολιτική διαδήλωση, η οποία πυροδοτήθηκε από την επίσκεψη του πρωθυπουργού του Νότιου Βιετνάμ Nguyễn Cao Kỳ.13 Πήγαινε ακόμη σχολείο και δανείστηκε τη φωτογραφική μηχανή που χρησιμοποίησε από τον θείο του. Το εθνικό πολιτισμικό τοπίο που συνέχισε να καταγράφει,14 συχνά στον κοινό χώρο ανάμεσα στους te Ao Māori και στην πολιτική δράση, έφτασε σε σημείο καμπής με τον νόμο για τα ζητήματα των Μαορί που κατατέθηκε την ίδια χρονιά. Με απλούς όρους, ήταν η σταγόνα που έκανε το ποτήρι να ξεχειλίσει. Ο νόμος ενίσχυε ανεξέλεγκτα τις εξουσίες του κράτους στην προσπάθειά του να αποκτήσει τη γη των Μαορί και χαρακτηρίστηκε από τους Μαορί ως «η τελευταία αρπαγή γης», ένα ακόμη βήμα σε μια μακρά ιστορία εξώσεων από την εφαρμογή της αποικιακής νομοθεσίας το 1840. Το προσχέδιο ενός νομοσχεδίου στο οποίο είχαν αντιταχθεί ομόφωνα οι οργανώσεις των Μαορί σε εθνικό, επαρχιακό και τοπικό επίπεδο κατέληξε παρ’ όλα αυτά να γίνει νόμος του κράτους. Μπροστά στην ικανότητα της κυβέρνησης να αγνοεί τα καθιερωμένα κανάλια διαβούλευσης με τους Μαορί, μια αφύπνιση διεθνών συλλογικών οργανώσεων ενάντια στις διακρίσεις, στην εκμετάλλευση και στην κρατική βία –ανάμεσά τους τα κινήματα ενάντια στον Πόλεμο του Βιετνάμ και υπέρ των Πολιτικών Ελευθεριών στις ΗΠΑ– ενέπνευσε μια αναδυόμενη γενιά πολιτικών ηγετών να αναλάβουν στρατηγικές άμεσης δράσης, διακινδυνεύοντας να κάνουν τους ανθρώπους να νιώσουν άβολα προκειμένου οι ίδιοι να γίνουν κατανοητοί.15

Η ομάδα Ngā Tamatoa έγινε το δημόσιο πρόσωπο ενός νέου κύματος ακτιβισμού των Μαορί.16 Το πανό τους, αναρτημένο στις κολόνες του κτιρίου του Κοινοβουλίου σε μια από τις πρώτες τους διαδηλώσεις, επαναλαμβάνει τη σταθερή διεκδίκηση για αυτοδιάθεση σε μια πιο σύγχρονη διάλεκτο. Η αποστολή τους στη συγκεκριμένη περίσταση ήταν η παράδοση ενός ψηφίσματος που ζητούσε την εισαγωγή της γλώσσας στη διδακτέα ύλη του εθνικού εκπαιδευτικού συστήματος. Αντικρίζοντας τον φακό της φωτογραφικής μηχανής, ο Tame Iti της φυλής Tame Iti του Ngāi Tūhoe ήταν ένας από τους λίγους της γενιάς του που είχε μεγαλώσει με τη μαορική ως μητρική γλώσσα.17

Σε αυτή τη διαδήλωση στο St. Kevins Arcade του Όκλαντ οι Ngā Tamatoa ανακήρυξαν επίσης τη δική τους επίσημη ημέρα της γλώσσας των Μαορί, te Ra Nui o Te Reo Māori, υποστηρίζοντας το δικαίωμα των Μαορί να «μαθαίνουν τη γλώσσα τους». Η ιδέα ενός εθνικού εορτασμού αναγνωρίστηκε και επίσημα, κι έτσι καθιερώθηκε η te Wiki o Te Reo Māori, η Εβδομάδα της Γλώσσας των Μαορί, που πλέον γιορτάζεται κάθε χρόνο από το 1985. Τέτοιες ενέργειες οδήγησαν με τη σειρά τους στην ίδρυση της πρώτης kōhanga reo το 1982 και τελικά στον νόμο περί της Γλώσσας των Μαορί που καθιέρωσε με καθυστέρηση τα μαορικά ως μια από τις επίσημες γλώσσες του έθνους το 1987.18

Τα δικαιώματα έγγειας ιδιοκτησίας επίσης αναγνωρίστηκαν σταδιακά. Οι Ngā Tamatoa επιχείρησαν να δώσουν πολιτικό στίγμα στην επέτειο της πρώτης υπογραφής της te Tiriti o Waitangi. Επιχείρησαν να κάψουν μια σημαία στον χώρο του μουσείου της Συνθήκης του Γουαϊτάνγκι το 1971, περιστατικό στο οποίο ο Miller ήταν παρών και το φωτογράφισε, και έπειτα πραγματοποίησαν διάφορες δημιουργικές παρεμβάσεις στους επίσημους εορτασμούς, προβάλλοντας το σύνθημα «Αυτή η Συνθήκη είναι μια απάτη», ως υπενθύμιση της διαρκούς περιφρόνησης των αρχών της Συνθήκης από την κυβέρνηση. To 1973, για παράδειγμα, φόρεσαν μαύρα περιβραχιόνια σε ένδειξη πένθους για την απώλεια της γης των Μαορί. Με την παρουσία τους στα μέσα ενημέρωσης και την άμεση επαφή τους με τους πολιτικούς διαδραμάτισαν καταλυτικό ρόλο στην αφύπνιση που κορυφώθηκε στην εμβληματική Πορεία για τη Γη των Μαορί (Maori Land March) του 1975, με κεντρικό σύνθημα «Ούτε στρέμμα γης των Μαορί σε ξένα χέρια».

Ο Miller φωτογράφισε τη hīkoi την τελευταία από τις τριάντα μέρες που διήρκεσε, ενώ έφτανε στο Γουέλινγκτον αφού διέσχισε όλο το μήκος του Βόρειου Νησιού με την ενίσχυση της manākitanga με είκοσι περίπου marae κατά τη διαδρομή, που παρείχαν κατάλυμα στους πενήντα βασικούς οδοιπόρους που έκαναν ολόκληρο το ταξίδι και στους υποστηρικτές τους. Η δράση συγκέντρωσε Μαορί από όλο το πολιτικό φάσμα και εξασφάλισε μια ευρεία βάση υποστήριξης από τους Pākehā. Η Πορεία για τη Γη μαζί με τις διαμαρτυρίες ενάντια σε συγκεκριμένες ιστορικές αδικίες, όπως ήταν οι καταλήψεις διεκδικούμενων γαιών στο Οχυρό Takaparawhā (1977-78) και το γήπεδο γκολφ του Whāingaroa Raglan (1978), οδήγησαν στην απόφαση του δικαστηρίου του Γουαϊτάνγκι το 1985 –μία δεκαετία μετά τη σύστασή του– να μελετήσει αναδρομικές διεκδικήσεις αναφορικά με παραβιάσεις της te Tiriti. Αυτές οι διεκδικήσεις έχουν διευθετηθεί από το 1992 και εξής, οδηγώντας στην επιστροφή γης και στην οικονομική αποζημίωση των iwi (φυλών).19

Η συνοπτική παρουσίαση τόσο πολλών γεγονότων σε τόσο μικρή έκταση ενέχει τον προφανή κίνδυνο να θεωρηθεί ότι αυτά τα ζητήματα ίσως έχουν βρει τη λύση τους και να υποβαθμιστεί ο πόνος που κρύβεται πίσω τους. Η φωτογραφία διαμαρτυρίας ως είδος εγείρει έναν ακόμη κίνδυνο: Η απεικόνιση θέσεων που τώρα εμφανίζονται δικαιωμένες από την ιστορία και οι οποίες ίσως εκπέμπουν μια νοσταλγικού τύπου λάμψη από vintage ρούχα και χτενίσματα αποσυνδεμένα από το σήμερα μπορεί να δελεάσει τον θεατή, ώστε να αντιμετωπίσει ρομαντικά τους αγώνες οι οποίοι απεικονίζονται. Μολονότι απεικονίσεις υπερβολικής βίας μπορεί επίσης να εκληφθούν κριτικά, μια φωτογραφία σαν αυτή που δείχνει αστυνομικούς να χτυπούν διαδηλωτές στη διάρκεια της περιοδείας της εθνικής ομάδας ράγκμπι της Νότιας Αφρικής προσφέρει μια υπενθύμιση των κινδύνων που εμπεριέχει η στάση της πολιτικής ανυπακοής. Η κεντρική θέση των σπορ, και εν προκειμένω του ράγκμπι, στην κουλτούρα του έθνους παρήγαγε μια βαθιά και έντονη συναισθηματική φόρτιση. Οι κόκκινες κηλίδες σε αυτή τη φωτογραφία είναι μπογιά και όχι αίμα, ωστόσο 2.000 άνθρωποι συνελήφθησαν, μερικοί τραυματίστηκαν άσχημα και κάποιοι φυλακίστηκαν.20

Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, κάποια από τα είδη αστυνομικού εξοπλισμού για την αντιμετώπιση ταραχών που χρησιμοποιήθηκαν το 1981 διακρίνονται στη φωτογραφία του Miller που απεικονίζει διαδηλωτές οι οποίοι επιχειρούν να προσεγγίσουν τον χώρο της Συνθήκης διασχίζοντας μια γέφυρα πάνω από έναν δρόμο.21 Η σημαία που ξεδίπλωσαν εδώ, σχεδιασμένη το 1990, συμβολίζει την te tino rangatiratanga – μια φράση-κλειδί για την κατανόηση του αιτήματος αυτοδιάθεσης των Μαορί. Αναφέρεται στο δεύτερο από τα τρία άρθρα της Συνθήκης. Ενώ η αγγλική εκδοχή του πρώτου άρθρου δήλωσε ότι στους Μαορί παραχωρήθηκε «κυριαρχία», στο μαορικό κείμενο αυτό διατυπώθηκε ως ‟kāwanatangaˮ, ένα παράγωγο της λέξης kāwana, που υπονοεί περισσότερο διακυβέρνηση ή διοίκηση. Το δεύτερο άρθρο υποσχέθηκε «κυριότητα» αλλά στα μαορικά ‟te tino rangatiratangaˮ –απόλυτη εξουσία, μία διατύπωση που πλησιάζει στην κυριαρχία– στη γη τους, στα εδάφη τους και σε όλα όσα έχουν αξία γι’ αυτούς (‟o ratou wenua o ratou kainga me o ratou taonga katoaˮ).22 Η σημασία των διαφορών ανάμεσα στα δύο κείμενα έχει προκαλέσει έριδες, αλλά το 2014 μια έκθεση δικαστηρίου του Γουαϊτάνγκι αποφάνθηκε ότι η rangatira που υπέγραψε τη Συνθήκη τον Φεβρουάριο του 1840 δεν εκχωρούσε κυριαρχία.23

Έπειτα από μια δεκαετία αναθεωρήσεων της Συνθήκης, το 2003 το εφετείο της Νέας Ζηλανδίας αποφάνθηκε ότι οι Μαορί, σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο, μπορούσαν να διεκδικήσουν την ιδιοκτησία περιοχών της αιγιαλίτιδας ζώνης και του βυθού της Αοτεαρόα. Αντιδρώντας, η κυβέρνηση εισηγήθηκε τη θέσπιση νόμου που τους στερούσε αυτό το δικαίωμα. Εδώ βλέπουμε διαδηλωτές σε μια hīkoi που διοργανώθηκε τον επόμενο χρόνο για να εκφράσει την αντίθεσή τους σ’ αυτόν τον νόμο, μιμούμενοι με συμβολικό τρόπο τη δράση του 1975. Ο Cyril Chapman, ο οποίος για το τελευταίο κομμάτι της πορείας έφερε τον pouwhwnua που βρισκόταν επικεφαλής της hīkoi του 1975, κρατάει μια πλαστικοποιημένη εκτύπωση της φωτογραφίας που τον απεικονίζει, την οποία του δώρισε ο Miller. Παρά την κατακραυγή, ο νόμος περί αιγιαλίτιδας ζώνης και βυθού πέρασε.

Εναρμονισμένες με το πνεύμα της εκδήλωσης, οι φωτογραφίες που τράβηξε ο Miller το 2004 απηχούν σκόπιμα την κάλυψη των γεγονότων του 1975 από τον ίδιο, το συνολικό του έργο όμως είναι μια αψευδής μαρτυρία των ιστορικών αλληλουχιών, καθώς και ένας φόρος τιμής στη γνώση, στην εμπειρία και στις ικανότητες που αποκρούουν σθεναρά το σόφισμα των πολιτικών ότι στις διαδηλώσεις εμφανίζονται ξανά και ξανά οι ίδιοι άνθρωποι, υπονοώντας έλλειψη ακεραιότητας ή επαρκούς κατοχύρωσης των αιτημάτων των διαδηλωτών.24 Όταν εκδηλώνεται με αυτόν τον τρόπο, η απεικόνιση λειτουργεί ως μοχλός της ιστορικής μνήμης και τίθεται στην υπηρεσία των περιθωριοποιημένων. Επιπλέον, η πρακτική του Miller μπορεί να γίνει κατανοητή μέσω της έννοιας της whakapapa, καθώς εξιστορεί γενεαλογικές αλληλουχίες, προσδίδοντας βάρος στα ίδια τα γεγονότα: ποιος ήταν πού, πότε και με ποιον.

Από κοντά, ο Miller είναι ένας ακούραστος αφηγητής o οποίος τιμά τέτοιες πληροφορίες με την ικανότητά του να τις θυμάται με λεπτομέρειες. Ταξιδεύοντας μαζί του με το αυτοκίνητο με σκοπό να περάσουμε το Σαββατοκύριακο της επετείου του Γουαϊτάνγκι εκείνης της χρονιάς στην κατασκήνωση του Te Tii Marae, μου έδειξε το σημείο όπου εκείνος και η μητέρα του, κάνοντας οτοστόπ προς τον βορρά, είχαν σταματήσει για να πάρουν τα πατριωτικά χρωματισμένα κόκκινα, λευκά και μπλε παγωτά που είχαν φτιαχτεί μαζικά ειδικά για την επίσκεψη της Βασίλισσας στο Γουαϊτάνγκι το 1963. Ήμασταν εκεί με την κολεκτίβα Local Time25 για να παρουσιάσουμε μια επιλογή από τις φωτογραφίες διαμαρτυρίας που είχε τραβήξει και μείναμε τις τρεις μέρες που το Te Tii ήταν ανοιχτό στο κοινό. Οι συνομιλίες του με τους επισκέπτες, μεταξύ αυτών και πολλοί από όσους απεικονίζονταν στις φωτογραφίες, μου θύμισε ότι, αναζητώντας να καταγράψει αυτό που θεωρούσε σημαντικό, πήρε μέρος κι εκείνος στο ταξίδι, κοιμήθηκε δίπλα στους υπόλοιπους συμμετέχοντες και μοιράστηκε φαγητό μαζί τους. Οι άνθρωποι που εμπλέκονται αποτελούν ένα πρωταρχικό κοινό για το ίδιο το έργο. Παράλληλα, οι εικόνες έχουν τη δύναμη να επικαλούνται διαφορετικές κοινότητες, τη μία μετά την άλλη, καθώς μας συνδέουν όλους μαζί, προσφέροντάς μας πρόσβαση σε μέρη και χρονικές στιγμές που χωρίς αυτές δεν θα μπορούσαμε να δούμε τόσο ξεκάθαρα.

Μετάφραση: Αλέξης Καλοφωλιάς
Μετάφραση εισαγωγής: Δημήτρης Πολιτάκης