Κάθε φωτογραφία του έργου διαποτίζεται από τη βία που ασκεί το ισραηλινό κράτος στους κατοίκους του αλ-Χαλίλ (Χεβρώνα) και σε όλους τους Παλαιστίνιους στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη – μέσω των εποίκων που υποστηρίζει και του στρατού. Εάν η Κατοχή (2016-17) της Ahlam Shibli πρέπει να ιδωθεί στο πλαίσιο ενός διαλόγου πάνω στην μεταποικιοκρατία, τότε θα πρέπει να καταλάβει μια ιδιαίτερη θέση σε αυτό το πεδίο, καθώς ανιχνεύει τις συνέπειες μιας ωμής και πρωταρχικής αποικιοκρατίας. Σε αυτή τη σειρά τριάντα δύο φωτογραφιών που τραβήχτηκαν στο αλ-Χαλίλ σε διάστημα δύο ετών η Shibli εστιάζει στα σημάδια που άφησε η κατοχή στην αστική αρχιτεκτονική της πόλης. Μια αεροφωτογραφία του αλ-Χαλίλ αποτελεί πειστήριο για την καταστροφική ισχύ της ισραηλινής εισβολής στο παλαιό κέντρο της πόλης: στη ρημαγμένη εξωτερική πλευρά ενός παλαιστινιακού σχολείου φαίνεται μια σκάλα που περιβάλλεται από κάγκελα για να προστατεύουνται οι μαθητές από τις πέτρες που τους εκτοξεύουν οι έποικοι, ενώ επίσης μπορεί κανείς να δει την ιδεολογική αιτιολογία της ιδιοποίησης των παλαιστινιακών εδαφών από τους εποίκους σε έναν ζωγραφισμένο μεταλλικό τοίχο που φράζει έναν δρόμο. Η τοιχογραφία απεικονίζει δύο άντρες να κουβαλούν έναν τεράστιο τσαμπί σταφύλια, μια αναφορά στη βιβλική εξιστόρηση της πρώτης κατοχής της γης της Χαναάν από τους Ισραηλίτες.

Παρόλο που το έργο της Shibli δεν αφήνει καμία αμφιβολία για την προφανή καταστροφή των παλαιστινιακών μέσων βιοπορισμού, οι φωτογραφίες της δεν λειτουργούν ως αναπαράσταση των δυναμικών της κατοχής, ούτε των αιτιών και των μεθόδων της. Οι εικόνες της δεν εκθέτουν τους αυτουργούς, δεν απεικονίζουν σκηνές κακοποίησης, δεν παρουσιάζουν τις πιο καταπιεστικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις. Υπό αυτή την έννοια, η σειρά φωτογραφιών της μπορεί και να μη γίνει αντιληπτή ως μέρος του αγώνα ενάντια στην αποικιοκρατική εξουσία. Αντιθέτως, οι εικόνες της απομονώνουν κάποιες στιγμές γαλήνης, όταν η δράση έχει πλέον παύσει. Οι φωτογραφίες παρουσιάζουν όψεις ενός τόπου σταματημένου στον χρόνο, αφότου αυτός ο χρόνος έχει πλέον παρέλθει. Η βία των εποίκων και του στρατού, η οδύνη των Παλαιστινίων παρουσιάζονται ως παρενθέσεις, όσο βαθιά ριζωμένες κι αν είναι τόσο στην ιδιωτική όσο και στη δημόσια σφαίρα.

Η Shibli υπογραμμίζει πως φωτογραφίζει αυτό που βλέπει σε έναν δεδομένο τόπο και χρόνο. Καταγράφοντας αυτό που βρίσκεται εκεί, εμβυθίζεται στη δεδομένη κατάσταση και ωστόσο την ίδια στιγμή κρατάει μια συγκεκριμένη απόσταση. Κατόπιν, όταν επιμελείται τις εικόνες της για να φτιάξει ένα έργο όπως η Κατοχή, η Shibli αποφεύγει να βασιστεί σε μεμονωμένες φωτογραφίες, επιλέγοντας μια κινηματογραφική ακολουθία εικόνων για να εκθέσει το υπό διερεύνηση ζήτημα. Ωστόσο, οι εικόνες αυτές δεν διαμορφώνουν μια αφήγηση. Αντ’ αυτού, μάλλον τείνουν να εμφανίζονται με έναν ορισμένο τρόπο ως επαναλαμβανόμενες, όσο διαφορετικές κι αν είναι μεταξύ τους. Άνθρωποι σπάνια εμφανίζονται, και τότε ακόμα φαίνονται ξένοι σε ένα περιβάλλον ολέθρου. Τα περισσότερα από τα ελάχιστα πρόσωπα που απεικονίζονται στην Κατοχή είναι παιδιά, αν και μια φωτογραφία απεικονίζει περιστέρια τα οποία εκτρέφει ένας άντρας στο σπίτι που αναγκάστηκε τελικά να εγκαταλείψει για να γλιτώσει από τη διαρκή παρενόχληση από τους εποίκους. Ίσως η Shibli αποφεύγει να συμπεριλάβει ανθρώπους στην πλειοψηφία των εικόνων της για λόγους που έχουν να κάνουν με την προστασία της αξιοπρέπειάς τους, για να μη δείξει τα σημάδια της κακοποίησης στο σώμα τους. Και όμως, εκείνα τα λίγα παιδιά που απεικονίζονται αποπνέουν έναν αέρα συγκέντρωσης και γαλήνης.

Όπως είπε ο Al-Shaykh Ghūmah, «Διάβασε τα σημάδια». Η εκτός χρόνου ποιότητα αυτού που καθίσταται ορατό συμπίπτει με τη θέαση αυτού που δεν θα έπρεπε να είναι ορατό εξαρχής. Συνεπώς μπορεί να φαίνεται αποκρουστικό το ότι στην Κατοχή οι εικόνες από τις συνοικίες των εποίκων μοιάζουν με τις εικόνες από τις γειτονιές των Παλαιστινίων. Εκείνοι που δικαιολογούν την κατοχή της παλαιστινιακής πόλης με τον ισχυρισμό ότι παίρνουν πίσω τη Γη της Επαγγελίας έχουν εγκατασταθεί σε χώρους που θυμίζουν φυλακή, συμπεριλαμβανομένης της ζωηρόχρωμης παιδικής χαράς που σχεδιάστηκε για τα παιδιά των εποίκων. Οι Παλαιστίνιοι, από την άλλη, έχουν υιοθετήσει το υλικό που χρησιμοποιείται από τις δυνάμεις κατοχής για να κλειστούν στα ίδια τους τα σπίτια. Οι φωτογραφίες της Shibli παρουσιάζουν τη βαθιά κρίση στις υποτιθέμενες σχέσεις μεταξύ του καταπιεστή και του καταπιεσμένου: και οι δύο εμφανίζονται πρόθυμοι να υποβάλουν τον εαυτό τους στους αλλοτριωτικούς όρους της υποταγής και του αυτοπεριορισμού. Μόνο τα παιδιά φαίνεται να εξαιρούνται από αυτή την έντονη παρόρμηση σε κάποιες από τις φωτογραφίες.

Αυτό που είναι εκεί, αυτό που δεν πρέπει να ιδωθεί, δηλώνεται μέσω μιας αφθονίας χρωμάτων και λεπτομερειών: η αποκάλυψη αυτού του αισθαντικού πλούτου φανερώνει αντίστοιχα την ένσταση της καλλιτέχνιδας απέναντι στις καταστροφές που έχει επιφέρει η κατοχή.

▪

Όλες οι συμφορές της κατοχής έχουν συγκεντρωθεί στο αλ-Χαλίλ.
Imad Hamdan, διευθυντής της Επιτροπής Αποκατάστασης της Χεβρώνας

Το θεμέλιο του έργου Κατοχή (2016-17) είναι η καταστροφή που έχουν υποστεί οι Παλαιστίνιοι στο αλ-Χαλίλ (Χεβρώνα) και στα Κατεχόμενα Εδάφη από το ισραηλινό αποικιοκρατικό καθεστώς και τους σιωνιστές εποίκους. Η κατοχή, ειδικότερα η εισβολή των εποίκων, υποβάλλει την πόλη αλ-Χαλίλ σε αδιάλειπτα μέτρα απεδαφικοποίησης που υλοποιούνται και ελέγχονται από πολλαπλών τύπων σημεία ελέγχου κυκλοφορίας, τείχη, περιφράξεις, εμπόδια, κάμερες ασφαλείας, κανόνες και διαταγές. Οι φωτογραφίες της Κατοχής ανιχνεύουν τους τρόπους με τους οποίους έποικοι και Παλαιστίνιοι ζουν στο αλ-Χαλίλ σε μια ασύμμετρη σχέση, καθώς συνυπάρχουν στον περιορισμένο χώρο της Παλιάς Πόλης και εγκλωβίζονται σε ένα περιβάλλον που ορίζεται από φυσικά σύνορα και διεστραμμένους κανονισμούς.

Μεταξύ άλλων, οι φωτογραφίες καταγράφουν τα σημάδια μιας ανησυχητικής διπλής αντιστροφής. Από τη μια, οι εικόνες επισημαίνουν πώς οι έποικοι –που εισβάλλουν στην επικράτεια των Παλαιστινίων, τους εμποδίζουν να χρησιμοποιούν τις ιδιοκτησίες τους και ανατρέπουν την ελευθερία κίνησής τους– δημιουργούν για τον εαυτό τους έναν χώρο σαν φυλακή. Από την άλλη, οι Παλαιστίνιοι χρησιμοποιούν τα υλικά του διαχωρισμού που επιβάλλει η ισραηλινή κατοχή –όπως λαμαρίνες, αιχμηρά συρματοπλέγματα, βαρέλια γεμάτα τσιμέντο, φράχτες, πλέγματα, δίχτυα κ.λπ.– για να προστατέψουν τον δικό τους χώρο και τις οικίες τους. Είναι σαν η κατοχή να τους οδήγησε στην κατοχή της κοινότητάς τους από τους ίδιους ή σαν οι Παλαιστίνιοι να έχουν εσωτερικεύσει τις επιπτώσεις των επιβαλλόμενων περιορισμών, με συνέπεια να δημιουργήσουν και οι ίδιοι άλλους, δικούς τους περιορισμούς.

Ahlam Shibli

Άποψη από τον λόφο αλ-Ράχμα. Οι Εβραίοι έχουν ελεύθερη πρόσβαση στην οδό αλ-Σουχάντα· για τους Παλαιστίνιους δίνεται άδεια πρόσβασης στους κατοίκους που έχουν εγγραφεί από τις Ισραηλινές Ένοπλες Δυνάμεις (IDF) στο σημείο ελέγχου, αλλά μόνο πεζή. Πρέπει να ανανεώνουν την εγγραφή τους κάθε χρόνο. Όλα τα καταστήματα Παλαιστινίων στην οδό αλ-Σουχάντα και στη συνοικία Χάι αλ-Γιαχούντ/Αβραάμ Αβίνου είναι κλειστά κατόπιν διαταγής του ισραηλινού στρατού. Τα περισσότερα σπίτια Παλαιστινίων έχουν εγκαταλειφθεί μετά από συνεχείς παρενοχλήσεις από τις IDF και τους εποίκους.

Οι Ισραηλινές Ένοπλες Δυνάμεις (IDF) απέκλεισαν την οδό Μπαμπ αλ-Χαν πριν από τη Δεύτερη Ιντιφάντα. Από το 2001 οι Παλαιστίνιοι δεν έχουν πρόσβαση σε καμία πλευρά του δρόμου και όλη η περιοχή περιβάλλεται από ισραηλινά μπλόκα και σημεία ελέγχου της κυκλοφορίας, εκτός από τους δρόμους που συνδέουν τους οικισμούς. Η ζωγραφιά στη λαμαρίνα που δείχνει δύο άντρες να μεταφέρουν σταφύλια παραπέμπει στο εδάφιο 13, Αριθμοί: «(1) Και ελάλησε Κύριος προς τον Μωϋσήν λέγων, (2) Απόστειλον άνδρας διά να κατασκοπεύσωσι την γην Χαναάν, την οποίαν εγώ δίδω εις τους υιούς Ισραήλ. [. . .] (22) Και ανέβησαν κατά το μεσημβρινόν, και ήλθον έως Χεβρών, όπου ήσαν Αχιμάν, Σεσαΐ και Θαλμαΐ, οι υιοί του Ανάκ. (Η δε Χεβρών εκτίσθη επτά έτη προ της Τάνεως της Αιγύπτου.) (23) Και ήλθον μέχρι της φάραγγος Εσχώλ, και έκοψαν εκείθεν κλήμα αμπέλου μετά ενός βότρυος σταφυλής, και εβάσταζον αυτό δύο επί ξύλου».

Το 1979, υπό την προστασία των Ισραηλινών Ενόπλων Δυνάμεων (IDF), οι έποικοι έφτασαν με μπουλντόζες για να κατεδαφίσουν τα παλιά εβραϊκά σπίτια στο Χάι αλ-Γιαχούντ, την εβραϊκή συνοικία, προκειμένου να κατασκευάσουν νέα κτίσματα για επιπλέον εποίκους και να δημιουργήσουν τον οικισμό Αβραάμ Αβίνου. Σε αυτή την επιχείρηση κατέστρεψαν τμήματα των σπιτιών των οικογενειών αλ-Σαραμπάτι και Μπάντερ. Οι οικογένειες εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους τον Ιούλιο του 2002.

Ο τοίχος πίσω από την παιδική χαρά του οικισμού είναι το πίσω μέρος παλαιστινιακών σιδηρουργείων και αρκετών γραφείων στον πάνω όροφο, που όλα έκλεισαν το 2001 με διαταγή του ισραηλινού στρατού. Η πρόσβαση στην περιοχή Σουκ αλ-Χανταντίν (σιδηρουργεία) απαγορεύεται τελείως στους Παλαιστίνιους. Οι έποικοι άνοιξαν τα σιδηρουργεία από το πίσω μέρος για να διευρύνουν τον χώρο της παιδικής χαράς και χρησιμοποίησαν τον πάνω όροφο ως γραφεία της κοινότητας.

Οι οικογένειες χρησιμοποιούν μεταλλικά βαρέλια και δοχεία γεμάτα πέτρες, απορρίμματα και τσιμέντο για να διαχωρίσουν τις ιδιοκτησίες τους από εκείνες των γειτόνων τους.

Μια οικογένεια έβαλε κοφτερά συρματοπλέγματα πάνω από τον τοίχο για να εμποδίσει τους ανθρώπους να πηδούν μέσα. Λόγω των σοβαρών τραυματισμών που μπορεί να προκαλέσει, το συρματόπλεγμα αυτό έχει μια ισχυρή ψυχολογική επίδραση στους ανθρώπους. Συνήθως αυτού του είδους το συρματόπλεγμα είναι πολύ τεντωμένο και όταν κοπεί τυλίγεται, ξετυλίγεται, πετάγεται και πετσοκόβει.

Η οικογένεια έκλεισε την είσοδο στην αυλή της από τον παράδρομο Τζάμπαλ αλ-Ράχμαχ που οδηγεί σε έναν δρόμο σημαντικό για τους εποίκους. Ο δρόμος των εποίκων συνδέει όλους τους οικισμούς στην πόλη και μόνο οι έποικοι μπορούν να κινούνται με τα οχήματά τους σε αυτόν. Όλοι οι άλλοι δρόμοι που οδηγούν σε αυτόν έχουν μπλοκαριστεί από τον ισραηλινό στρατό με τσιμεντόλιθους, μεταλλικές κατασκευές ή βαρέλια. Ολόκληρες οικογένειες Παλαιστινίων έχουν πληγεί από αυτά τα μέτρα.

Ο Σουφιάν εκτρέφει περιστέρια και κατσίκες στο παλιό οικογενειακό σπίτι. Ο οικισμός Γκιβάτ Χααβότ βρίσκεται δίπλα στο σπίτι και περιλαμβάνει την ισραηλινή φυλακή Τζαάμπρα και το αστυνομικό τμήμα. Και τα δύο χρησιμοποιούνται εναντίον των Παλαιστινίων καθώς και των Ισραηλινών ακτιβιστών που αντιτίθενται στην κατοχή.

Κοντά στο μπλόκο στη γωνία της οδού Μπάνι Σαλίμ και της οδού Μαχάουερ, που διαχωρίζει τη συνοικία αλ-Σαλάιμε και την Παλιά Πόλη. Οι οικογένειες τοποθέτησαν αρκετά μεταλλικά πλέγματα για να προστατευτούν από τις πέτρες και τα αντικείμενα που τους πετούν οι έποικοι καθ’ οδόν προς το Μεαράτ Χα-Μάχπελα (Σπήλαιο των πατριαρχών). Οι Παλαιστίνιοι απαγορεύεται να οδηγούν σε αυτόν τον δρόμο.

Το μπλόκο Αμπού αλ-Ρις, που βρίσκεται στην οδό αλ-Σάλεχ, νότια του αλ-Χάραμ αλ-Ιμπραχίμι (Τέμενος του Αβραάμ/Σπήλαιο των πατριαρχών), πήρε το όνομά του από το τέμενος Αμπού αλ-Ρις και το παρακείμενο ιερό. Το σημείο ελέγχου χωρίζει τις συνοικίες Αμπού Σουνάινα και αλ-Καϊτούν από τις γειτονιές της Παλιάς Πόλης. Επίσης χωρίζει τη συνοικία από το παλιότερο σχολείο στο αλ-Χαλίλ, το Σχολείο αλ-Ιμπραχίμιγιε, και από το Σχολείο Θηλέων αλ-Χατζαρίγια. Οι Παλαιστίνιοι μπορούν να το διασχίζουν μόνο πεζή. Η υποδομή του σημείου ελέγχου διευρύνθηκε τον Ιούλιο του 2016 και, αφότου ξανάνοιξε, οι Ισραηλινές Ένοπλες Δυνάμεις (IDF) απαγορεύουν τη διέλευση σε Παλαιστίνιους μεταξύ 16 και 34 ετών.

Μετάφραση εισαγωγικών κειμένων: Απόστολος Βασιλόπουλος
Μετάφραση κειμένων που συνοδεύουν τις φωτογραφίες: Νερίνα Κιοσέογλου