Ο πατέρας μου, ο γεωπόνος και πολιτικός επαναστάτης Pandurang Khankhoje, γεννήθηκε το 1886 στη βρετανική αποικιακή Ινδία. Ήταν γιος ενός δημοσίου υπαλλήλου από τη Μαχαράστρα, συντάκτη αιτήσεων στα δικαστήρια, και εγγονός ενός επαναστάτη που αγωνίστηκε κατά τη διάρκεια της Ινδικής Εξέγερσης του 1857. Ο Khankhoje, που γεννήθηκε σε οικογένεια βραχμάνων η οποία πάνω απ’ όλα έθετε τη μάθηση, είχε μέντορα τον παππού του, που του έμαθε να αναγνωρίζει την ανισότητα και τη βιαιότητα που επέβαλλε η βρετανική αποικιοκρατική ηγεμονία. Ο λιμός της Ινδίας του 1896-7, που προκλήθηκε από την ανομβρία αλλά και από την κατάρρευση του διοικητικού μηχανισμού που είχαν οργανώσει οι Βρετανοί, άφησε ένα βαθύ ίχνος στον Khankhoje, το οποίο στάθηκε το αποφασιστικό κίνητρο για την επιλογή μιας σταδιοδρομίας που θα συνδύαζε το ενδιαφέρον για την επανάσταση και τη γεωπονία στην επιδίωξη της κοινωνικής δικαιοσύνης.

Ως φοιτητής ο Khankhoje ήταν ένθερμος θαυμαστής της Γαλλικής Επανάστασης και του Αμερικανικού Πολέμου της Ανεξαρτησίας. Πλησιέστερα στην παράδοση της πατρίδας του, ο ινδουιστής μεταρρυθμιστής Swami Dayanand, εμπνευστής του κινήματος Arya Samaj που ζητούσε μεταρρυθμίσεις και κοινωνικές αλλαγές, έγινε ο ήρωας μιας μικρής ομάδας φοιτητών που καθοδηγούσε ο Khankhoje, ο οποίος, όταν ήταν μόλις δεκαεφτά ετών, κίνησε τις υποψίες της αστυνομίας, που προειδοποίησε τους γονείς του για τις «στασιαστικές» του δραστηριότητες. Η ανεξαρτησία της Ινδίας έγινε ο κυρίαρχος στόχος του Khankhoje και έμελλε να τον οδηγήσει σε πολλά μέρη του κόσμου: στην Ιαπωνία, στις Ηνωμένες Πολιτείες, στην Τουρκία, στη Συρία, στην Περσία, στη Γερμανία και, τελικά, στο Μεξικό. Ο Khankhoje ταξίδεψε πρώτη φορά μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του προκειμένου να συναντήσει τον γκουρού του, τον Lokmanya Tilak, έναν από τους πρώτους Ινδούς στοχαστές που διακήρυξαν ότι η «αυτοδιοίκηση (swaraj) αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμά μου και θα την κατακτήσω», απαιτώντας απόλυτη εθνική αυτοδιάθεση.

Η Ινδία έμελλε να αποκτήσει την ανεξαρτησία της πολλά χρόνια αργότερα –ύστερα από δύο ολέθριους πολέμους– και την κέρδισε τελικά με το κίνημα της μη βίας του Μαχάτμα Γκάντι. Η απελευθέρωση όμως από τον ζυγό της αποικιοκρατίας δεν μπορεί να επιτευχθεί σε μέρες ή μήνες, ίσως ούτε καν σε χρόνια – η θεμελίωση της αντίστασης και της διανοητικής προετοιμασίας του ινδικού λαού χρειάστηκε δεκαετίες. Άρχισε με την Ινδική Εξέγερση του 1857, με την ανταρσία των Ινδών που υπηρετούσαν στον στρατό της Βρετανικής Εταιρείας των Ανατολικών Ινδιών, μια ανταρσία που συχνά ονομάζεται Πρώτος Πόλεμος της Ανεξαρτησίας, ενώ πολλά άλλα αντιστασιακά κινήματα έμελλε να εμφανιστούν στην Ινδία προτού λάβει τέλος η αποικιακή κυριαρχία το 1947. Ο Khankhoje, ταγμένος υπέρ της ένοπλης πάλης στην Ινδία, εντάχθηκε και διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο σε ένα από τα κινήματα αυτά, το κόμμα Ghadar.

Αρχικά, πάντως, και με παραίνεση του Tilak, ο Khankhoje έφυγε για την Ιαπωνία. Η πρόσφατη νίκη του Αυτοκρατορικού Ιαπωνικού Ναυτικού κατά του Αυτοκρατορικού Ρωσικού Ναυτικού στο Πορτ Άρθουρ το 1904 και η ταπείνωση μιας δυτικής δύναμης από μια ασιατική δεν είχε προηγούμενο στους σύγχρονους καιρούς. Στην Ιαπωνία ο Khankhoje συνάντησε τον Ōkuma Shigenobu, τον Ιάπωνα πρώην πρωθυπουργό και πρόεδρο τότε του Ινδοϊαπωνικού Συνδέσμου, ο οποίος υποσχέθηκε αλληλεγγύη αλλά τίποτα περισσότερο. Με άδεια χέρια, ο Khankhoje συνάντησε τους εξόριστους Κινέζους επαναστάτες του Σουν Γιατ-σεν, του πρώτου πρόεδρου και λεγόμενου Πατέρα της Κινεζικής Δημοκρατίας. Του υποσχέθηκαν οικονομική βοήθεια και εκπαίδευση στις στρατιωτικές τέχνες με αντάλλαγμα μαθήματα αγγλικής. Το αποτέλεσμα ήταν μια μνημειώδης συνάντηση με τον ίδιο τον δόκτορα Σουν, ο οποίος ενθάρρυνε τις επαναστατικές βλέψεις του Khankhoje. Επίσης, τόνισε τη σπουδαιότητα της αγροκαλλιέργειας στην ανάπτυξη ενός έθνους. Η συνομιλία αυτή έμελλε να έχει βαθιά επίπτωση στον Khankhoje και στην πορεία της ζωής και της εργασίας του.

Εκείνο τον καιρό, το διαβατήριο δεν ήταν κάτι σύνηθες – οι άνθρωποι ταξίδευαν με συστατικές επιστολές, με ναυτικά φυλλάδια ή και χωρίς κανένα έγγραφο. Ο Khankhoje είχε αναχωρήσει από την Ινδία χωρίς χαρτιά, ξεγλιστρώντας από την αποικιοκρατική αστυνομία. Άρχισε να εγκαταλείπει βαθμιαία τις πουριτανικές, βραχμανικές του συνήθειες και ταξίδεψε κάνοντας χαμαλοδουλειές, σφουγγαρίζοντας καταστρώματα και αναζητώντας καταφύγιο παρέα με τους Αφρικανούς εργάτες. Ύστερα από έναν χρόνο στην Ιαπωνία ο Khankhoje διάβασε μια αγγελία που ζητούσε εργατικά χέρια για την ανοικοδόμηση του Σαν Φρανσίσκο μετά τον σεισμό του 1906. Με τη βοήθεια των Κινέζων φίλων του δεν άργησε να ξεκινήσει για τις Ηνωμένες Πολιτείες μέσα στο αμπάρι ενός πλοίου που μετέφερε εργάτες στο Σαν Φρανσίσκο. Όταν έφτασε εκεί, δεν κατάφερε να βρει δουλειά στις οικοδομές λόγω της ασθενικής του κράσης και έτσι πέρασε από όλη την γκάμα της ανειδίκευτης εργασίας στις Ηνωμένες Πολιτείες: Δούλεψε ως σερβιτόρος, καθαριστής, λαντζέρης, βοηθός νοσοκόμος. Όταν πια μάζεψε οικονομίες ικανές για την καταβολή διδάκτρων γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, στο Μπέρκλεϊ, ως φοιτητής γεωπονικής. Ύστερα από μόλις έναν χρόνο στο Μπέρκλεϊ ο Khankhoje γράφτηκε στη Στρατιωτική Ακαδημία Mount Tamalpais, όπου ένιωθε ότι μπορούσε να ικανοποιήσει πιο πρόσφορα την επιθυμία του να καθοδηγήσει έναν ένοπλο αγώνα ενάντια στους Βρετανούς. Στη διάρκεια των διακοπών του συναντούσε Ινδούς μετανάστες εργάτες σε γειτονικά αγροκτήματα και τους προέτρεπε να προσχωρήσουν στο εγχείρημά του, στη συγκρότηση μιας Ινδικής Λεγεώνας Ανεξαρτησίας στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Οι αρχές του 20ού αιώνα επέφεραν αλλαγές στον αποικιακό κόσμο. Ο ιμπεριαλισμός έμοιαζε να περνάει σε φάση αργού θανάτου. Πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής είχαν παλέψει και είχαν κατορθώσει να απελευθερωθούν από την Ισπανία τον 19ο αιώνα. Στα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα οι Ιρλανδοί αγωνίζονταν για την ελευθερία τους από το Στέμμα· μάλιστα, τη Στρατιωτική Ακαδημία Mount Tamalpais τη διοικούσε ένας απόστρατος Ιρλανδός αξιωματικός ο οποίος συνέδραμε τον Khankhoje. Ο Khankhoje αποφοίτησε από τη Στρατιωτική Ακαδημία Mount Tamalpais το 1910, την εποχή που έφτανε στο απόγειό της η Μεξικανική Επανάσταση – καθώς συχνά τον έπαιρναν για Μεξικανό, ο Khankhoje έπιασε φιλίες με πολλούς Μεξικανούς επαναστάτες μέσω ενός συναδέλφου εύελπι. Καθώς ο κόσμος άλλαζε, άλλαζε ακόμα πιο βαθιά και η φιλοσοφία της διακυβέρνησης: Οι δικτατορίες ανατρέπονταν και η δημοκρατία κέρδιζε έδαφος· ο αποικιοκρατούμενος κόσμoς ήταν ανήσυχος. Ο Khankhoje ήταν πεπεισμένος ότι έπρεπε επιτακτικά να ξεκινήσει ένοπλος αγώνας για την απελευθέρωση της Ινδίας από την αποικιοκρατία.

Μολαταύτα, η συμβουλή του δόκτορα Σουν παρέμενε σε ισχύ μέσα του και ο Khankhoje κατευθύνθηκε πρώτα προς το Όρεγκον, όπου εργάστηκε μαζί με χειρώνακτες Ινδούς σε ένα εργοστάσιο ξυλείας· τις Κυριακές ο Khankhoje τούς παρακινούσε να εργαστούν για την αυτοδιάθεση της Ινδίας. Ακριβώς εκεί, στο Πόρτλαντ, ιδρύθηκε επισήμως η Ινδική Λεγεώνα Ανεξαρτησίας. Η οργάνωση ξεκίνησε με πρόεδρο τον Sohan Singh Bakhna και με ταμία τον Pandit Kashimar, τον διευθυντή του εργοστασίου. Στο τέλος του έτους η οργάνωση είχε πάνω από τετρακόσιους εθελοντές. Ο Khankhoje συνάντησε αργότερα τον Lala Har Dayal, έναν διαπρεπή Ινδό διανοούμενο που δίδασκε στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ, ενόσω διεξήγε έρευνες για την οργάνωση των αντιφρονούντων αγροτών Σιχ στη Βρετανική Κολομβία. Ο Har Dayal είχε ξεκινήσει μια προπαγανδιστική εκστρατεία, στο πλαίσιο της οποίας εξέδιδε μια εφημερίδα που δημοσίευε πατριωτικά τραγούδια και άρθρα στις διάφορες τοπικές διαλέκτους της Ινδίας. Αυτός ήταν ο σπόρος από τον οποίο ανέκυψε το κόμμα Ghadar το 1913.

Ενώ ο Har Dayal, που ήταν και λαμπρός ρήτορας, άρχισε να προμηθεύει στους Ινδούς εξεγερμένους όπλα και πυρομαχικά, συνήψε παράλληλα και μια συμμαχία με τους Γερμανούς που προετοιμάζονταν μυστικά για τον πόλεμο. Όσο αφιέρωνε τον χρόνο του στο κίνημα Ghadar ο Khankhoje άρχισε παράλληλα να οργανώνει μια ομάδα αγωνιστών αποτελούμενη από αποστρατευμένους οπλίτες, επωφελούμενος από τη στρατιωτική εμπειρία και τις γνώσεις που αποκόμισε από τη Στρατιωτική Ακαδημία Mount Tamalpais. Εκπαίδευε τους εθελοντές του σε ένα απομονωμένο αγρόκτημα, ο ιδιοκτήτης του οποίου ήταν μέλος του κόμματος Ghadar. Σκοπός τους ήταν να κάνουν επιδρομές σε ινδικά αστυνομικά τμήματα και να επιτίθενται σε οπλοστάσια, προκαλώντας προβλήματα στους Βρετανούς μέσα από μια σειρά στρατιωτικά επεισόδια, όπως είχαν μάθει παρατηρώντας τις εξελίξεις της Μεξικανικής Επανάστασης.

Στα 1914, καθώς ο κόσμος ήταν στα πρόθυρα ενός κατακλυσμιαίου πολέμου, οι Ινδοί εθελοντές ήταν έτοιμοι να υποδαυλίσουν ταραχές στην Ινδία. Ήταν η αρχή μιας περιόδου έντονης δραστηριότητας και μαζικών κινητοποιήσεων. Καθώς οι Ινδοί εθελοντές ξεκίνησαν για την Ινδία, ο Har Dayal συνελήφθη, αλλά κατάφερε να αποδράσει και να καταφύγει στην Ελβετία. Ο Khankhoje, μόλις έμαθε ότι οι Γερμανοί θα συναντηθούν με Ινδούς ακτιβιστές στην Κωνσταντινούπολη, έφυγε με ένα ατμόπλοιο και με πλαστά περσικά χαρτιά, για να πάει να τους βρει με σκοπό να προκαλέσει εξέγερση στα ινδικά στρατεύματα που βρίσκονταν στα ινδοαφγανικά σύνορα. Ενώ οι Γερμανοί είχαν σχεδιάσει εκστρατευτικές αποστολές στο Αφγανιστάν και στο Ιράν (καθώς και το άνοιγμα ενός τρίτου μετώπου στη Μέση Ανατολή) για να ανακόψουν τις προμήθειες σε πετρέλαιο και να παρακωλύσουν τις βρετανικές δυνάμεις, ο αυτοκράτορας Γουλιέλμος Β’ δεν είχε πρόθεση να βοηθήσει τους Ινδούς να αποκτήσουν την ανεξαρτησία τους – πρόθεσή του ήταν απλώς να προκαλέσει αντιπερισπασμό. Τελικά, ο Khankhoje συμμετείχε στην εκστρατευτική αποστολή υπό τη διοίκηση του Wilhelm Wassmuss, του «Γερμανού Λόρενς της Αραβίας», ο οποίος, καθώς συχνά τον περνούσαν για Πέρση, καθοδηγούσε τις επιχειρήσεις κατά των Βρετανών. Ενόσω πολεμούσε τους Βρετανούς και βαθμιαία συγκροτούσε έναν στρατό από νεοσύλλεκτους για να εισβάλει στην Ινδία μέσα από το ινδικό Βαλουχιστάν –και καθώς περίμενε όπλα που του είχαν υποσχεθεί οι Γερμανοί όπως και ένα πλοίο με εθελοντές από τις Ηνωμένες Πολιτείες– ο Khankhoje τραυματίστηκε. Κατέφυγε στις φυλές των Κασκάι, που είχαν συνάψει φιλικές σχέσεις μαζί του, και έμεινε κοντά τους έναν χρόνο προκειμένου να αναρρώσει.

Στο μεταξύ, ο δονκιχοτικός πόλεμος που είχαν εξαπολύσει οι εθελοντές του κόμματος Ghadar στην Ινδία κατέληξε σε δίκες, καταδίκες και εκτελέσεις. Χιλιάδες Ινδοί είχαν στρατολογηθεί προκειμένου να πολεμήσουν στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και ο πληθυσμός είχε διχαστεί. Το εγχείρημα έλαβε τέλος, αλλά προηγουμένως η Βρετανική Ινδική Κυβέρνηση προχώρησε σε μια σειρά βάναυσα αντίποινα. Κυνηγημένος από τις μυστικές υπηρεσίες, ο Khankhoje αποφάσισε να ενταχθεί στο συμβατικό κομμάτι του κινήματος για την ανεξαρτησία της Ινδίας και έφυγε για το Παρίσι όπου συνάντησε τη μαντάμ Bhikaji Cama, μια Παρσί πατριώτισσα, η οποία τον κατεύθυνε προς τη Γερμανία. Ο Virendranath Chattopadhyaya, αδελφός του φημισμένου Ινδού ποιητή Sarojini Naidu, ονομαζόμενου και Chatto, όπως του άρεσε να τον φωνάζουν, βρισκόταν στο Βερολίνο όπου καθοδηγούσε μια ομάδα Ινδών με πρόθεση να παλέψουν για την ανεξαρτησία. Ο Khankhoje βρέθηκε πάλι στα νερά του.

Μετά τη Ρωσική Επανάσταση του 1917 και την ίδρυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς από τον Λένιν –της Κομιτέρν– οι Ινδοί αποφάσισαν να ζητήσουν τη βοήθεια του Λένιν και, μολονότι οι Ρώσοι δεν δέχτηκαν να συναντηθούν με την αντιπροσωπεία, ξεχώρισαν τον Khankhoje και κανόνισαν ιδιαίτερη συνάντηση μαζί του, καθώς ο Ρώσος ηγέτης ήθελε να πληροφορηθεί τα σχετικά με τη δυσχερή θέση των Ινδών αγροτών. Ο Λένιν και ο Khankhoje είχαν εκτεταμένες συνομιλίες. Έγινε ωστόσο σαφές ότι οι Ρώσοι επένδυαν περισσότερα στο περσικό δημοκρατικό κίνημα. Παρόλο που ο Khankhoje παρέμενε βαθιά στρατευμένος στα ιδανικά και στις αρχές του Λένιν, γνώριζε επίσης ότι η Ινδία δεν ήταν έτοιμη για τον κομμουνισμό.

Μετά το τέλος του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου ο Khankhoje φοβόταν τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες. Το Μεξικό είχε γίνει η μοναδική εναλλακτική του λύση και, φέρνοντας στον νου του τους Μεξικανούς επαναστάτες που τόσο πολύ τον είχαν εντυπωσιάσει, απέπλευσε για εκεί. Λίγα έχουν καταγραφεί σχετικά με τα προβλήματα και τις αντιξοότητες που συνάντησε κατά την άφιξή του στο Μεξικό, γύρω στα 1924, αν και ξέρουμε από επιστολές του προς τον πατέρα του ότι έφτασε στα όρια της λιμοκτονίας και ότι καλλιεργούσε λαχανικά στο Χοτσιμίλκο, ένα διάσημο τουριστικό αξιοθέατο κοντά στην Πόλη του Μεξικού. Ο Khankhoje έβρισκε παρηγοριά στο γεγονός ότι η επιστροφή του στην Ινδία ήταν απαγορευμένη και ότι τώρα έπρεπε να ξεκινήσει μια νέα ζωή. Επιχείρησε να βρει τους παλιούς του επαναστάτες φίλους από τον καιρό του μεξικανικού ξεσηκωμού: Ένας από αυτούς, ο Ramon P. de Negri, είχε γίνει υπουργός Γεωργίας κι ένας άλλος ήταν πλέον ο γερουσιαστής Luis Monzón. Ύστερα από ένα διάστημα ο Khankhoje διορίστηκε τελικά καθηγητής στην Εθνική Γεωπονική Σχολή στο Τσαπίνγκο. Είχε αμερικανικά διαπιστευτήρια αλλά όχι μεγάλη επάρκεια στα ισπανικά – ωστόσο, είχε έφεση στις γλώσσες και δεν άργησε να φτάσει να διδάσκει σε απλoποιημένα ισπανικά.

Μετά τον πόλεμο το Μεξικό είχε πολύ δυναμική διανοητική και πολιτική ζωή. Πολλά χρόνια αποικιοκρατικού ζυγού, ένα σύντομο διάστημα ηγεμονίας των Αψβούργων με τον αυτοκράτορα Μαξιμιλιανό και τριάντα χρόνια του δικτατορικού καθεστώτος υπό τον Πορφίριο Ντίας είχαν λήξει με μια σκληρή και βίαιη επανάσταση. Το Μεξικό είχε περάσει σε μεταβατικό στάδιο. Το πνεύμα της Αγροτικής Επανάστασης του Εμιλιάνο Ζαπάτα εξακολουθούσε να υπάρχει και μετά τον θάνατό του. Ο Μεξικανός αγρότης, ο στρατιώτης και ο βιομηχανικός εργάτης, η καταπίεση των μαζών από τους πλούσιους και τους ισχυρούς έγιναν τα κεντρικά θέματα της νέας μεξικανικής τέχνης και απαθανατίστηκαν από τους Μεξικανούς τοιχογράφους όπως ο David Alfaro Siqueiros, ο José Clemente Orozco και ο Diego Rivera. Ο νέος υπουργός Δημόσιας Παιδείας, ο José Vasconcelos –γνωστός με το παρωνύμιο «Μεξικανός Αετός»–, ήταν ένας διανοούμενος που αγαπούσε την ασιατική φιλοσοφία και τη γιόγκα, και ενθάρρυνε τις λαϊκές τέχνες, έχτισε σχολεία και καταπολέμησε τον αναλφαβητισμό, ενώ ανέθεσε στον Rivera να φιλοτεχνήσει μια σειρά τοιχογραφίες στο Υπουργείο Παιδείας και στην παλιά εκκλησία που είχε μετατραπεί σε Εθνική Γεωπονική Σχολή στο Τσαπίνγκο. Ο Rivera, ο πιο διάσημος από τους τοιχογράφους, είχε επιστρέψει στη χώρα ύστερα από μία δεκαετία στην Ευρώπη και, με τον τρόπο του, δημιούργησε μια νέα σχολή μεξικανικής ζωγραφικής. Μέσα από ένα αμάλγαμα ισπανικών επιρροών και μεξικανικής αυτόχθονης τέχνης αναζωογόνησε την αρχαία τέχνη των Αζτέκων που ειδικεύονταν στην τοιχογραφία.

Σ’ αυτή την έκρηξη της μεξικανικής τέχνης και της φιλελεύθερης ιδεολογίας ο Khankhoje βρέθηκε στον στρόβιλο μιας επανάστασης διαφορετικού τύπου. Απογοητευμένος από την αποτυχία του να επιφέρει την ανεξαρτησία της Ινδίας, πρόβαλε την επιθυμία του για αυτοδιάθεση στον μεξικανικό λαό. Ενόσω εργαζόταν με τους αγρότες στο Μεξικό ο Khankhoje διαπίστωσε πόσο ανάγκη είχαν να μάθουν νέες τεχνικές και επιστημονικές μεθόδους για να βελτιώσουν την ποιότητα και την απόδοση των καλλιεργειών τους. Εργάστηκε για την ανάπτυξη νέων ποικιλιών καλαμποκιού, μελετώντας τα σιτηρά, με ιδιαίτερη προσοχή σε ποικιλίες που άντεχαν στην ανομβρία και στις ασθένειες και είχαν υψηλή απόδοση. Η γενετική των φυτών έγινε το αντικείμενο των επαναστατικών προσπαθειών του.

Τότε ακριβώς, ενώ είχε αφοσιωθεί σ’ αυτό το έργο, ο Khankhoje συνάντησε πρώτη φορά την Tina Modotti, την Ιταλίδα φωτογράφο, πολιτική ακτιβίστρια, ηθοποιό και μοντέλο. Η Modotti είχε ταξιδέψει στο Μεξικό με τον σύντροφό της, τον Αμερικανό φωτογράφο Edward Weston. Η αρχική της δουλειά ήταν προσωπογραφίες κοσμικών γυναικών, οι μετέπειτα όμως διάσημες εικόνες της αποτελούσαν σπουδές για νεκρές φύσεις λουλουδιών κάλα, μπάλες από ζαχαροκάλαμα, σκιασμένα φοινικόδεντρα, οι πιο γνωστές όμως είναι τα πορτρέτα των Μεξικανών και αυτόχθονων εργατών και χωρικών. Η μεταγενέστερη δουλειά της την ώθησε να αναμειγνύεται ολοένα και περισσότερο με την καθημερινή ζωή, την πολιτική θέση και τη φτώχεια του Μεξικανού αγρότη. Στο μεταξύ, η φημισμένη σειρά γυμνών φωτογραφιών της Modotti που τράβηξε ο Weston παρακίνησε τον Rivera να τη χρησιμοποιήσει και αυτός ως μοντέλο για το θαυμάσιο γυμνό του με τίτλο «Βλάστηση» (1925), μια τοιχογραφία στην Εθνική Γεωπονική Σχολή στο Τσαπίνγκο.

Σ’ αυτό το χωνευτήρι ιδεών σχετικά με την τέχνη, την επιστήμη και την επανάσταση συναντήθηκαν ο Khankhoje, ο Rivera και η Modotti. Ο Khankhoje έκανε παρέα με τον Rivera ενόσω εκείνος ζωγράφιζε και συζητούσαν για τον κομμουνισμό, για τη συνάντησή του με τον Λένιν και για τις ιδέες του σχετικά με τις μεθόδους καλλιέργειας που θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους Μεξικανούς αγρότες και τις σοδειές τους. Αυτό οδήγησε στην ίδρυση, το 1926 από τον Khankhoje, των Ελεύθερων Σχολών Γεωργίας, που έμελλε να φτάσουν τις 33 σε διάφορες πολιτείες του Μεξικού· ο Rivera αναμείχθηκε πολύ ενεργά ως χορηγός σε αυτό το εγχείρημα. Η ιδέα αυτών των σχολών ήταν να συμβάλουν στη βελτίωση των μεθόδων καλλιέργειας μέσα από τη διδασκαλία νέων τεχνικών στους αγρότες και μέσα από τη συζήτηση σχετικά με το τι είναι καλύτερο να καλλιεργηθεί σε κάθε περιοχή: φυτείες του καφέ στη Βερακρούς και αραβόσιτος κοντά στο Τεξκόκο, για παράδειγμα. Πράγματι, οι πειραματισμοί του Khankhoje με το καλαμπόκι ήταν μια πολύ εποικοδομητική συμβολή στην έρευνα και στη μελέτη καλύτερων ποικιλιών. Οι μελέτες αυτές, πολλά χρόνια αργότερα, έδωσαν υπόσταση στην Πράσινη Επανάσταση που εμψύχωνε ο Norman Borlaug. Με τη σειρά της, η Πράσινη Επανάσταση έμελλε να ωφελήσει απροσμέτρητα την Ινδία, κάτι που ήταν μια εκπλήρωση του αρχικού ονείρου του Khankhoj: Να παράσχει τροφή στον λαό της Ινδίας.

Στο μεταξύ, η Modotti ανέπτυσσε την πολιτική της συνείδηση και γινόταν επαναστάτρια: Προσχώρησε στο Μεξικανικό Κομμουνιστικό Κόμμα και άρχισε να επικεντρώνει το φωτογραφικό της έργο σε κοινωνικά θέματα, ενώ οι φωτογραφίες της δημοσιεύονταν σε πολιτικά έντυπα όπως το El Machete. Η ατομική έκθεσή της το 1929 στην Εθνική Βιβλιοθήκη χαρακτηρίστηκε «η πρώτη επαναστατική φωτογραφική έκθεση στο Μεξικό», καθώς εστίαζε όλο και περισσότερο στις δραστηριότητες αυτοχθόνων του Μεξικού. Στα επίσημα νομικά έγγραφα των Ελεύθερων Σχολών Γεωργίας η Modotti καταγράφεται ως η φωτογράφος που κατέγραψε τις δραστηριότητές των σχολών αυτών. Ακολούθησε τον Khankhoje στις ενασχολήσεις του με τις καλλιέργειες στην ενδοχώρα του Μεξικού, τραβώντας λαμπρές φωτογραφίες για τις μονογραφίες του, όπως η Maiz Granada "Zea Mays Digitata", su origen, evolución y cultivo (1936). Το βιβλίο αυτό ανίχνευε την προέλευση του αραβόσιτου από το κότσαλο έως τον μακρινό του πρόγονο, την εύχλαινα τη μεξικανική ή τεοζίντη, και ήταν μια εμπεριστατωμένη πραγματεία σχετικά με τη γενετική των φυτών που την εικονογραφούσαν οι φωτογραφίες της Modotti. Η κοφτερή ματιά της φωτογράφου και οι εντυπωσιακές ασπρόμαυρες μοντερνιστικές συνθέσεις της εμφυσούσαν φως και ζωή και αλληγορία σε αυτό που αλλιώς θα ήταν μια πεζή επιστημονική εργασία. Η απεικόνιση μιας νέας ποικιλίας καλαμποκιού από τη Modotti (1928) έδειχνε ένα στάχυ από ένα πολύσπορο καλαμπόκι να ανοίγει σαν ρόδι. Με μία και μόνο εκπληκτική φωτογραφία η Modotti δίνει ζωή σε αυτό το καλαμπόκι, συνθέτοντας μια αφήγηση που μεταφέρει μια υπόσχεση τροφής.

Στο Μεξικό η Modotti συγκινήθηκε βαθιά από την προσπάθεια του Khankhoje να βελτιώσει την απόδοση των φυτών προκειμένου να τρέφεται καλύτερα ο κόσμος. Καθώς περιπλανιόταν στη μεξικανική ύπαιθρο, κατέγραψε επίσης έναν τρόπο ζωής που βαθμιαία έτεινε να εξαλειφθεί από τη νεωτερικότητα, τον τρόπο ζωής του μικρού αγρότη ή του χωρικού που όργωνε τη γη για να ταΐσει την οικογένειά του. Εκτός από αυτές τις βουκολικές εικόνες πάντως, φωτογράφισε επίσης τον Khankhoje στο εργαστήριό του. Σε μια φωτογραφία που η σύνθεσή της μοιάζει να έγινε με το πάθος ενός ζωγράφου της Αναγέννησης από τον βορρά η Modotti δείχνει τον πάγκο εργασίας του Khankhoje όπου βρίσκονται διάφορα είδη φυτών, ενώ αναδεικνύονται το πάθος και η συγκέντρωσή του καθώς φωτίζεται από μια ηλιαχτίδα που περνάει από το παράθυρο. Η εικόνα φέρνει στο προσκήνιο τη συγκινησιακή φόρτιση που προκαλούν η τροφή, η φτώχεια και η κοινωνική δικαιοσύνη. Υπάρχουν πολλές άλλες τέτοιες φωτογραφίες: Μπορεί να παρατηρήσει κανείς, φερειπείν, τη γεωμετρική διευθέτηση καλαμποκιών στο εργαστήριο, τον Rivera καθισμένο στη διάρκεια μιας ανάπαυλας, τον Khankhoje που κρατάει το στάχυ ενός καλαμποκιού σαν να είναι η δάδα της ελευθερίας. Κάθε εικόνα αναδεικνύει τον μυστικισμό του αραβόσιτου, τις υψηλής απόδοσης ποικιλίες του ανθεκτικού στην ανομβρία καλαμποκιού, τις δυνατότητες βελτίωσης της καλλιέργειας της γλυκοπατάτας, το ακατέργαστο φαΐ στο οποίο βρίσκουν πρόσβαση οι μάζες σε σχέση με τη σημασία που άξιζε να τους δοθεί. Ο Rivera δεν μένει ασυγκίνητος ή ανεπηρέαστος από το έργο τόσο της Modotti όσο και του Khankhoje. Με σχεδόν βιβλικές νύξεις απεικόνισε τον Khankhoje σε μια αλληγορική τοιχογραφία με τον τίτλο El pan nuestro (1923-28), φιλοτεχνημένη στο Υπουργείο Παιδείας. Έδειχνε τον Khankhoje στην κεφαλή ενός τραπεζιού να μοιράζει ψωμί, θαρρείς, σε όλο τον κόσμο. Πολύ αργότερα, στη διάσημη νωπογραφία του για το Κέντρο Ροκεφέλερ στη Νέα Υόρκη, που καταστράφηκε με διαβόητο τρόπο και που είχε τίτλο Άντρας στο σταυροδρόμι (1932-34), ο Rivera συμπεριέλαβε τις γεωπονικές μελέτες του Khankhoje εν είδει λεπτομέρειας στο κάτω μέρος της τοιχογραφίας. (Στην τοιχογραφία εμφανίζεται επίσης ο Λένιν, πράγμα που έκανε τους Ροκεφέλερ να την καταστρέψουν.)

Το 1930, ύστερα από μια σειρά πολιτικές δολοφονίες και απόπειρες δολοφονίας, οι αντικομμουνιστικές αρχές του Μεξικού απέλασαν και εξέδωσαν τη Modotti στην Ευρώπη, από όπου κατάφερε να διαφύγει στη Μόσχα και να εργαστεί για τη Διεθνή Εργατική Βοήθεια και για την Κομιτέρν. Συμμετείχε στον αγώνα κατά του φασισμού κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφύλιου Πολέμου και, μετά το τέλος του, επέστρεψε στο Μεξικό, όπου πέθανε κάτω από αδιευκρίνιστες και ύποπτες συνθήκες το 1942. Ο τάφος της, στο Panteón de Dolores στην Πόλη του Μεξικού, έχει χαραγμένο ένα κείμενο που έγραψε γι’ αυτήν ο Πάμπλο Νερούδα: «Αγνό το ευγενικό σου όνομα, αγνή η εύθραυστη ζωή σου,/μέλισσες, σκιές, φωτιά, χιόνι, σιωπή και αφρός/μαζί με ατσάλι και σύρμα και/γύρη για να σε κάνουν δυνατή/και ντελικάτη μαζί».

Το πλήρες αρχείο των φωτογραφιών που τράβηξε η Modotti για τον Khankhoje, τη βοτανολογική έρευνα και τη γεωργική δουλειά του έμεινε στην κατοχή του, στο Μεξικό, όπου ο ίδιος τελικά εγκαταστάθηκε μόνιμα και έκανε οικογένεια. Ο Khankhoje δεν έφυγε από το Μεξικό παρά μόνο το 1955, για την ύστατη επιστροφή του στην Ινδία μετά την ανεξαρτησία της. Ωστόσο, εκεί φαινόταν να δεσπόζει η απογοήτευση: Κατά την επιστροφή του αρνήθηκε κάθε οικονομική βοήθεια, προτιμώντας τα χρήματα να δαπανηθούν σε αγροτικές πρωτοβουλίες που η κυβέρνηση ήταν ανέτοιμη να χρηματοδοτήσει. Ο Khankhoje αποσύρθηκε από τον δημόσιο βίο και αφοσιώθηκε στη μελέτη, διαβάζοντας κυρίως τις Βέδες και ινδική φιλοσοφία, αρνούμενος να εμπλακεί στην πολιτική. Ο Khankhoje άφησε την τελευταία του πνοή το 1967 στην πόλη Ναγκπούρ, στα ογδόντα ένα του χρόνια. Στην Ινδία θα τον θυμούνται για το επαναστατικό του έργο και για τη συμβολή του στο κίνημα Ghadar.

Η αλήθεια είναι ότι η εξορία του Khankhoje στο Μεξικό και η ζωή και η εργασία του εκεί θα είχαν λησμονηθεί εάν δεν υπήρχαν η Modotti και οι λαμπρές φωτογραφίες της. Η Modotti, μια γυναίκα που ανήκε στην εποχή της αλλά επίσης ήταν μπροστά από την εποχή της, ανύψωσε τη γεωπονική και βοτανολογική έρευνα του Khankhoje σε μορφή τέχνης. Οι μοντερνιστικές φωτογραφίες της αποτελούν ντοκουμέντα μιας μοναδικής εποχής, μιας περιόδου τέχνης και επανάστασης, αλληλεγγύης και κοινωνικού αγώνα που απαθανατίστηκε στην αλλόκοτη ομορφιά, στη σοβαρότητα και στη βαθιά κοινωνική συνείδηση των εικόνων της.

Μετάφραση: Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης