Στις 12 Ιουλίου 2015, τη µέρα που η Ευρωπαϊκή Ένωση συµφώνησε να αποδώσει ένα τρίτο πακέτο στήριξης στην Ελλάδα, ο Αριστείδης Αντονάς επέλεξε να φωτογραφίσει το κεντρικό κτίριο γραφείων της εφηµερίδας Die Welt µε τις ειδικές εξέδρες για τον καθαρισµό τζαµιών να ανεβοκατεβαίνουν µεθοδικά για να καθαριστεί η γυάλινη πρόσοψη του ουρανοξύστη. Άλλωστε, οι πόλεις συνηθίζουν να προσφέρουν το θέαµα ενός κλισέ, ενός παλιού αστείου, ενός κλεισίµατος του µατιού, ενός εναγκαλισµού, ενός µαχαιρώµατος στην πλάτη.

Ενώ πολλοί αγνοούν τελείως όλη αυτή τη δραστηριότητα, όσο αλλόκοτη ή διακριτική κι αν είναι, η δουλειά του Αντονά έχει κυρίως να κάνει µε την αθόρυβη ενορχήστρωσή της. Ο Αντονάς, που γεννήθηκε στην Αθήνα το 1963, είναι από τους πολεοδόµους που δεν προσφέρουν λύσεις και master plans αλλά πρωτόκολλα: χαλαρές οδηγίες για ακολουθίες, επαναλαµβανόµενες δράσεις ή σχέσεις που ξεδιπλώνονται στον χώρο µέσα σε διάρκειες.

Τα πρωτόκολλα αυτά, σαν κείµενα θεατρικού έργου, είναι συνειδητά γραµµένα έτσι, ώστε να τα πνευµατικά τους δικαιώµατα να παραχωρούνται σε άλλους. Τα καλύτερα scripts δεν δίνουν ασφυκτικές σκηνοθετικές οδηγίες, αλλά ένα κείµενο µε ίχνη και υπαινιγµούς για τη δράση που θα επιλέξει να παρουσιάσει ο ερµηνευτής. Η δράση αυτή προορίζεται να είναι ο πραγµατικός φορέας της πληροφορίας υπερβαίνοντας προγραµµατικά το ίδιο το κείµενο. Ο Αντονάς σχεδιάζει κάποιες λεπτοµέρειες, αποφασίζει διαστάσεις ή σκηνές που υποβάλλουν δράσεις. Στη συνέχεια, σαν καλός θεατρικός συγγραφέας, αφήνει την ίδια την πόλη να αναλάβει την παράσταση.

Άλλοι πολύ πιο βίαιοι κώδικες και οδηγίες εκτελούνται επίσης στην πόλη. Κάποιοι είναι σχεδιασµένοι έτσι, ώστε να παράγουν τέτοια ιδιαίτερα κενά που να στερούν δικαιώµατα και να παραδίδουν τον έλεγχο του χώρου σε ιδιωτικές εξουσίες. Άλλοι κώδικες αποτελούν τις γραφειοκρατικές συνήθειες µιας διακυβέρνησης χωρίς φαντασία που επιλέγει λανθασµένα µια αδιέξοδη συµφωνία στην ισορροπία αντί της παραγωγικής ανισορροπίας που χαρακτηρίζει τη διάσταση απόψεων. Και άλλοι κώδικες είναι απλώς σκάγια που εκρήγνυνται είτε σε απόσταση είτε τοπικά. Πολλοί από τους κενούς χώρους της Αθήνας που µελετά ο Αντονάς αποτελούν συµπτώµατα αυτών των βίαιων κωδίκων και των δογµάτων.

Η αρχιτεκτονική κουλτούρα ενίοτε αντιµετωπίζει τον ακτιβισµό των αστικών πρωτοκόλλων ως υπερβολικά περιθωριακό ή προσωρινό – ως ασθενή, παρηγορητική δραστηριότητα των ανίσχυρων. Τι γίνεται όµως αν η πρόθεση που αντικατοπτρίζουν αυτά τα πρωτόκολλα, όπως και η πρόθεση του σχεδιαστή τους, είναι πιο ισχυρή ακριβώς επειδή είναι λιγότερο διεκδικητική; Τα συστατικά των σχεδίων του Αντονά είναι συχνά εφήµερα. Επειδή είναι περισσότερο πρακτικά και τα χαρακτηρίζει µεγαλύτερη πολιτική εγρήγορση είναι απροσδιόριστα. Απελευθερώνοντας σταδιακά τις µορφές της αστικής τους πρακτικής διατηρούν τη δύναµη µιας πιο µακρόχρονης παρουσίας στην πόλη, παραµένοντας έτοιµα να ανταποκριθούν τη στιγµή που θα δεχτούν την πρόκληση. Άλλωστε, ίσως ο αστικός «χορός» που στοχεύεται πιο δύσκολα προέβαλλε πάντοτε µεγαλύτερη αντίσταση και ήταν πιο συγκεκριµένος.

Keller Easterling