Dénouement [λύση της πλοκής]. Όταν στο µυθιστόρηµα του Émile Zola Ζερµινάλ ο ξεσηκωµός των ανθρακωρύχων καταλήγει στη µοιραία στιγµή της λύσης, η πλοκή παίρνει µια καθαρτική τροπή. Ο πρωταγωνιστής Ετιέν Λαντιέ, που ο Zola τον σκιαγραφεί ως έναν µελαψό νεαρό είκοσι ενός χρονών, επικεφαλής της απεργίας, αναλογίζεται τις αναπόφευκτες, δραµατικές συνέπειες που θα έχει η νεανική του φιλοδοξία να εφαρµόσει, µέσα από τη σύγκρουση, την εντελώς αποσπασµατική και αυτοδίδακτη γνώση του για τις πραγµατείες περί επανάστασης. Η περηφάνια που ένιωσε µέσα από την ολοένα µεγαλύτερη ικανότητα να φαντάζεται ένα εντελώς διαφορετικό κοινωνικό πρότυπο µεταµορφώνεται σε µεταµέλεια για την αφέλειά του, η οποία είναι απόρροια της αρχικής του αδαηµοσύνης και οφείλεται πέρα για πέρα στο γεγονός ότι σε καµία γενιά της κοινωνικής του τάξης δεν δίνονται ευκαιρίες για σωστή πνευµατική και ηθική παιδεία. Παρ’ όλα αυτά, στις τελευταίες σελίδες του µυθιστορήµατος, όταν δεν έχουν αποµείνει πια άλλα δάκρυα και ο Ετιέν έχει ανακτήσει την εσωτερική του γαλήνη, αναφύονται οι προοπτικές για µια µελλοντική «διέξοδο»: ένα προκαταρκτικό όραµα ελπίδας κάνει την αναγγελία του σε µια κυκλική επιστροφή στα παλιά, που, όπως και να ’χει, θα εµφανίζει διαφορές.
Ανακλαστικές εικόνες. Στην ατοµική έκθεση του Peter Friedl στο Τορίνο που τιτλοφορήθηκε Dénouement (2013-14) παρουσιάστηκε πρώτη φορά το έργο The Dramatist (Black Hamlet, Crazy Henry, Giulia, Toussaint) (Ο δραµατουργός [Ο µαύρος Άµλετ, Ο Τρελο-Χένρυ, η Τζούλια, ο Τουσέν]), ένα γλυπτικό σύνολο από τέσσερις χειροποίητες µαριονέτες που έχουν όλες το ίδιο ύψος και κοιτούν προς την ίδια κατεύθυνση. Καθώς η µια µαριονέτα στέκεται δίπλα στην άλλη και τα πόδια τους ακουµπούν στο πάτωµα παρόλο που κρέµονται από σχοινιά, η τετράδα παρουσιάζεται σαν να αιωρείται στον χώρο ελεύθερα και θαρρεί κανείς ότι είναι για πάντα κολληµένη επάνω στο µωσαϊκό. Οι κούκλες παριστάνουν άτοµα που έζησαν σε διαφορετικές ιστορικές εποχές και που αναµφίβολα είχαν άλλης εµβέλειας αντίκτυπο στην πορεία της σύγχρονης ιστορίας. Αυτό το αντιµνηµειακό σύνολο δεν αποτίει φόρο τιµής µόνο σε αυτό που υπήρξε η ιστορία· αποτελεί εξίσου αναφορά σε έργα που έρχονται και πάλι στην επιφάνεια, ανακλαστικές εικόνες γι’ αυτό που θα µπορούσε να είναι δυνητικά η πραγµατικότητα ή που ακόµη θα µπορούσε να γίνει.
Ριζοσπαστική ουδετερότητα. Julen Madariaga, Anne Bonny, Tendai Pfepferere: λίγα από τα σιωπηλά exempla (παραδείγµατα) που προτείνει ο Friedl. Ο καλλιτέχνης, που γεννήθηκε το 1960 στην Αυστρία και έχει έδρα το Βερολίνο, φανερώνει τις παρατηρήσεις, τις αµφιβολίες, την περιφρόνηση και την απελπισία του µονάχα στα σηµειωµατάριά του – από τα οποία µέχρι στιγµής δεν έχουν εκδοθεί παρά σκόρπια σπαράγµατα. Τι θα γινόταν αν ο «µαύρος άνθρωπος» δεν ερχόταν πολύ αργά, αλλά αντιθέτως εµφανιζόταν πολύ νωρίτερα; Τι θα γινόταν αν η δική της ώρα ήταν τώρα ή δεν είχε έρθει ακόµη, αλλά θα έρθει από στιγµή σε στιγµή; Θα µπορούσε άραγε να «καταγραφεί» µέσα από µια µη θεατρική σκηνοθεσία πολύγλωσσων µη ηθοποιών, ζητώντας από τον καθένα να απαγγείλει από µνήµης στη µητρική του γλώσσα µια µετάφραση του ίδιου µαχητικού κειµένου του Franz Kafka; Είναι δυνατόν άραγε η ριζοσπαστικά ουδέτερη προσέγγιση του Friedl σε ό,τι αφορά την εκφορά του λόγου να µας βοηθήσει να ανακαλύψουµε τους σπόρους µιας υπό κατασκευή κοινότητας, µιας νέας sensus communis (κοινής λογικής) που γεννιέται;
Hilde Van Gelder
