Κωνσταντίνος Δουμπενίδης, Escape Route, 2015
Η Κοινότητα των Απάτριδων της Πολιτικής Ετερότητας:
Ολοκληρωμένος Παγκόσμιος Καπιταλισμός και ο Όρος της Ιθαγένειας
Συντονισμός: Max Jorge Hinderer Cruz, Νέλλη Καμπούρη και Μαργαρίτα Τσώμου
Στα ελληνικά, η λέξη που χρησιμοποιείται συχνότερα για να περιγράψει την έννοια του «αυτόχθονα» είναι «ιθαγενής». Πρόκειται για έναν διαδεδομένο όρο που περιλαμβάνει τους αυστραλούς Αβοριγίνες και τους αυτόχθονες της Αμερικής. Αν και η αντίληψη του «έλληνα αυτόχθονα» ακούγεται λίγο σαν φάρσα ή παράδοξο, ο όρος αυτός χρησιμοποιείται στη γλώσσα της γραφειοκρατίας για να περιγράψει και έναν έλληνα πολίτη: ο Έλληνας που απολαμβάνει καθεστώς ιθαγένειας είναι κάποιος που ανήκει στο γένος και έχει πλήρη νομικά δικαιώματα. Ο όρος «πολιτειότητα» αντίθετα, δεν μίλησε στη φαντασία του νομοθετικού και γραφειοκρατικού γλωσσολογικού μηχανισμού. Αυτό μπορεί να είναι και αποτέλεσμα τύχης, ή της συνήθειας, είναι όμως παράδοξο από την άποψη της χρήσης των λέξεων και της ενδεχόμενης ταύτισης με απο-αποικιακές πρακτικές του ανήκειν.
Η Ελλάδα σήμερα, το λίκνο της σύγχρονης Ευρώπης και σημερινό παράδειγμα του καταχρεωμένου «ευρωπαϊκού Νότου», είναι ταυτόχρονα πατρίδα των «ελλήνων αυτοχθόνων» και πύλη εισόδου για αφρικανούς και άραβες μετανάστες, καθώς και ροές ιθαγενών κάθε είδους. Η Ελλάδα σήμερα βρίσκεται σε μια νεο-αποικιακή μοίρα δανειολήπτη αντιμέτωπου με τους δανειστές του, αντιμέτωπη με μια επιθετική νεοφιλελεύθερη μεταρρυθμιστική πολιτική και προγράμματα λιτότητας επιβεβλημένα από έξω, που θυμίζουν τις αφρικανικές, ασιατικές και λατινοαμερικάνικες κρίσεις χρέους τις δεκαετίες 1970 και 1980. Στις κρίσεις αυτές, η χρηματοπιστωτική διάσωση συνοδεύτηκε από τη βίαιη νεο-αποικιακή επισφάλεια στην εργασία, την ιδιωτικοποίηση των κοινωνικών και κρατικών υποδομών και την εκχώρηση της κυριαρχικής εξουσίας σε διακυβερνητικά όργανα των πιστωτών και των κυβερνήσεών τους μέσω των αποκαλούμενων προγραμμάτων δομικής προσαρμογής (SAP). Η Ελλάδα έχει γίνει εμβληματική μιας αποικιοκρατίας διαφορετικού βαθμού, συνδεδεμένης με τους μηχανισμούς του «Ολοκληρωμένου Παγκόσμιου Καπιταλισμού» (Félix Guattari) και την τάση του να ανασυνθέτει τα παραγωγικά και κοινωνικά συστήματα σύμφωνα με τις μεταβαλλόμενες δικές του αρχές. Δεν σέβεται μια μοναδική πολιτιστική κληρονομιά, τα καθιερωμένα εδάφη ή τις ιδρυτικές αφηγήσεις· είναι έτοιμος να καταβροχθίσει τους προγόνους του, να κανιβαλίσει τα ίδια του τα σωθικά και, τελικά, να πολιορκήσει και να αποικίσει τον εαυτό του.
Θεσπίζοντας ως όρο την έννοια της ιθαγένειας, η Κοινότητα των Απάτριδων αποπειράται να υπερβεί μια ευρωκεντρική προοπτική, καθώς ενθαρρύνει την παρατήρηση των μεταβαλλόμενων μορφών και επικρατειών των σύγχρονων αποικιακοτήτων και των νέων προσταγμάτων στην παραγωγή παγκόσμιων και τοπικών υποκειμενικοτήτων. Ο όρος της ιθαγένειας είναι η νεοφιλελεύθερη κατάσταση των πάντων – μετά την παγκοσμιοποίηση, μετά την οικονομική κρίση του 2008, μετά τα πρόσφατα τεράστια κύματα παγκόσμιας μετακίνησης και προσφυγικών ροών. Κατ' αυτή την έννοια, αναγνωρίζουμε το παράδοξο του ιθαγενή, ότι δηλαδή αντιπροσωπεύει τόσο τον απόλυτο «Άλλο» όσο και τον απόλυτο «Εαυτό», πράγμα που μοιάζει να συνιστά όρο της ζωής στον σύγχρονο καπιταλισμό. Σε αυτό τον όρο ιθαγένειας, η κατάσταση κάθε ατόμου, τεράστιων ομάδων ή ολόκληρων πληθυσμών μπορεί να μεταβληθεί εντελώς – από το να είναι «εαυτός» στο να είναι «ο άλλος», από το να είναι «ασφαλείς» στο να είναι «μη ασφαλείς», από το να είναι κυρίαρχοι στο να είναι εξαρτημένοι ή καταχρεωμένοι, κ.ο.κ. Ο όρος της ιθαγένειας πρέπει λοιπόν να γίνει κατανοητός ως ένας ευέλικτος μηχανισμός, ως αμφίσημη εικόνα ή αντιστρέψιμη μορφή που μπορεί να εφαρμοστεί, να τροποποιηθεί και βαθμιαία να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις του οικονομικού προστάγματος του νεοφιλελευθερισμού.
Ο όρος της ιθαγένειας είναι η καθολικοποίηση του έλληνα υποκειμένου που κοιτάζει στον καθρέφτη και αναγνωρίζει ότι εκείνο που κάποτε ήταν το λίκνο του ευρωπαϊκού πολιτισμού σήμερα έχει γίνει η πίσω αυλή της οικονομίας του – την ίδια στιγμή που ο εαυτός είναι πολύ πιθανό να έχει γίνει ο Άλλος, είτε μέσα σε μία στιγμή είτε με μια αργή, αδιόρατη και ετεροχρονισμένη διαδικασία. Ταυτόχρονα, ο όρος της ιθαγένειας είναι μια εκδήλωση ενδιαφέροντος για καινούριες μορφές παραγωγής γνώσης, νέες μορφές των επιστημολογιών του «αυτόχθονου» και της απο-αποικιοποίησης, νέες συμμαχίες και νέες ευαισθησίες, για την ίδρυση νέων υπαρξιακών επικρατειών και την κατασκευή νέων προοπτικών. Η Κοινότητα των Απάτριδων φιλοδοξεί να γίνει ένα βήμα διαλόγου για τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να αρθρωθεί σήμερα η πολιτική Ετερότητα (που περιλαμβάνει τις συνθήκες της μετανάστευσης, της επισφάλειας, της αποστέρησης και της έλλειψης κρατικής υπόστασης, καθώς και των πολιτικών, φυλετικών και σεξουαλικών μειονοτήτων) μέσω καταλήψεων, αντίστασης και δράσεων πολιτών.
Ο Max Jorge Hinderer Cruz είναι βολιβιανογερμανός συγγραφέας, συντάκτης και φιλόσοφος, και ειδικεύεται στην υλιστική αισθητική, την αποικιακή οικονομία και την ιστορία της λατινοαμερικάνικης τέχνης. Από το 2014 είναι ιδρυτικό μέλος του Seminário Público Micropolíticas του Σάο Πάολο, καθώς και ένας από τους συντονιστές του P.A.C.A. (Πρόγραμμα Αυτόνομης Πολιτιστικής Δράσης). Μεταξύ 2008-11 συνεπιμελήθηκε το εκθεσιακό και εκδοτικό πρόγραμμα Principio Potosí (Αρχή Potosí), που παρουσιάστηκε στο Museo Reina Sofía της Μαδρίτης, στο Haus der Kulturen der Welt του Βερολίνου και στο Museo Nacional de Arte (MUSEF) της La Paz. Έχει γράψει το βιβλίο Hélio Oiticica and Neville D’Almeida: Block-Experiments in Cosmococa—Program in Progress (2013) και συνεπιμεληθεί πολλά βιβλία, ανάμεσά τους το Art and the Critique of Ideology After 1989 (2014). Ο Hinderer Cruz ζει και εργάζεται στο Σάο Πάολο.
Η Νέλλη Καμπούρη είναι ερευνήτρια των κοινωνικών φύλων, και εργάζεται στο Κέντρο Σπουδών Φύλου του Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο της Αθήνας από το 2005. Διδάσκει για το φύλο, τις εργατικές σχέσεις και την κοινωνική πολιτική, και διεξάγει έρευνα για το φύλο και τα logistics. Πρόσφατα ολοκλήρωσε ένα ερευνητικό πρόγραμμα πάνω στο κοινωνικό φύλο, την επιστήμη και την τεχνολογία στο Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας – Hellas (FORTH) στην Κρήτη. Η έρευνα, η διδασκαλία και οι δημοσιεύσεις της εστιάζονται στις σχέσεις ανάμεσα στη θεωρία κοινωνικού φύλου, τη μετανάστευση, την επισφάλεια και τα κοινωνικά κινήματα. Το κυριότερο ενδιαφέρον της σήμερα είναι η εξεύρεση τρόπων θεώρησης της «κρίσης» στην Ελλάδα μέσα από το πρίσμα της μετα-αποικιακής θεωρίας και των απο-αποικιακών κινημάτων. Η Καμπούρη ζει και εργάζεται στην Αθήνα.
Η Μαργαρίτα Τσώμου είναι συγγραφέας, εκδότρια, δραματουργός και επιμελήτρια. Είναι η εκδότρια του pop-φεμινιστικού περιοδικού Missy-Magazine και γράφει για γερμανικές εφημερίδες και το ραδιόφωνο. Οι καλλιτεχνικές συνεργασίες της και τα επιμελητικά έργα της έχουν παρουσιαστεί σε θέατρα όπως Hebbel am Ufer, Maxim Gorki Theater και Volksbühne στο Βερολίνο, Kampnagel στο Αμβούργο, καθώς και στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση στην Αθήνα. Σήμερα ολοκληρώνει το βιβλίο της, με θέμα «Αντιπροσώπευση των πολλών», στο πλαίσιο του κινήματος των ελλήνων Αγανακτισμένων και της κατάληψης της πλατείας Συντάγματος το 2011. Συμμετέχει στην εκδοτική κολλεκτίβα b_books στο Βερολίνο και στην ακτιβιστική/καλλιτεχνική ομάδα Schwabinggrad Ballett στο Αμβούργο. Η Τσώμου ζει και εργάζεται στο Βερολίνο και στη Σκιάθο.
