Η νεωτερικότητα διαθέτει τα δικά της πρωτόκολλα, τους νόμους της, τους ολέθριους μύθους της·1 μια τροχιά η οποία αναπόφευκτα βαίνει προς τον αφανισμό. Εδώ και πεντακόσια χρόνια, η οικοκτονία και η γενοκτονία είναι ενταγμένες στο δυναμικό μοντέλο και στις καθαυτές εγγενείς διεργασίες της νεωτερικότητας. Μαθαίνουμε σήμερα πως το τελικό άθροισμα των αλλεπάλληλων επιδράσεών της είναι η επιταχυνόμενη ελάττωση της ζωής. Ασχέτως των υπόλοιπων πιθανών επιπτώσεων, η Έκτη Μαζική Εξαφάνιση των Ειδών θα αποδειχθεί η αυτοκαταδίκη της νεωτερικότητας. Τα πειστήρια για τα παραπάνω είναι ευρέως γνωστά·2 είναι όμως και ευρέως βιωμένα; Έχουμε όντως γευτεί τον αφανισμό; Το κλιματικό χάος και ο δηλητηριασμός του πλανήτη έχουν γίνει στοιχεία της καθημερινότητας, όμως πόσοι από μας βιώνουν πραγματικά την εξαφάνιση της άγριας φύσης, την καταστροφή των οικολογικών κοινοτήτων, την απώλεια των εξελικτικών οριζόντων και όλων των εφικτών προοπτικών; Πώς μπορούν αυτά να γίνουν αισθητά, ν’ αποκτήσουν υπόσταση εντός του πλαισίου της νεωτερικότητας; Είναι δυνατόν κάποιος να καταδείξει αυτή τη βία και ν’ αντιδράσει, και να συνεχίσει να χαρακτηρίζεται σύγχρονος; Υπάρχει κάποιο κοινωνικό σημείο καμπής; Μας έχουν πει πως όταν οι συνθήκες είναι κατάλληλες, ιδέες και συναισθήματα μπορούν να μετατραπούν σε καθοριστικές συνιστώσες στη χάραξη της ιστορίας. Αν υποθέσουμε πως αρκετοί άνθρωποι δραστηριοποιούνται στο πρόσωπο της καταστροφής, έχουν αυτές τους οι προσπάθειες διάδοσης και διαχείρισης της γνώσης τους τη δυναμική να μετατραπούν σε μια πολιτική δύναμη με ρεαλιστικό εκτόπισμα; Καθώς διανύουμε τα τελικά στάδια της νεωτερικότητας, οι αντικρουόμενες αξίες και τα οράματα διαγκωνίζονται στην προσπάθειά τους ν’ ανέλθουν και να επιβιώσουν. Πλέον, οι γραμμές χαράσσονται εκ νέου και με εντυπωσιακή σαφήνεια. Οι θεματοφύλακες μύθων που τρεμοσβήνουν ξεσπούν και ωρύονται ανένδοτοι, απαξιώνουν, στροβιλίζονται εσαεί διαγράφοντας φαύλους κύκλους. Όμως ο ουρανός, η γη, τα νερά διακατέχονται από μια απουσία η οποία διαρκώς θεριεύει. Η νεωτερικότητα έχει φτάσει σε αδιέξοδο, το μέλλον της εκλείπει. Ποιες είναι οι αξίες, οι σχέσεις, οι τέχνες, οι ικανότητες και οι κουλτούρες που θα αναβιώσουν, θα οικοδομήσουν και θα καλλιεργήσουν οι αφυπνισμένοι πληθυσμοί όταν έρθει η ώρα ν’ αναπληρώσουν το κενό;

Σήμερα, το απόλυτο διακύβευμα είναι η ίδια η ζωή, και ο αφανισμός το απόλυτο σημείο αναφοράς που ορίζει το συναισθηματικό υπόβαθρο, τη συλλογιστική και τη δράση σε όλο το ηθικό και πολιτικό φάσμα. Εάν η κάθε πολιτισμική έκφραση του σήμερα ερμηνευθεί ως σύμπτωμα, τότε συνιστά έκφραση της οικο-γενοκτονίας και του αφανισμού – αν μη τι άλλο, λόγω της επίδειξης προσχηματικής άγνοιας. Αυτή η πραγματικότητα δεν έχει εισχωρήσει ακόμα στον συμβατικό πολιτικό διάλογο, ενώ η έως τώρα κατανόηση του ζητήματος από πλευράς κριτικής θεωρίας αποδεικνύεται ισχνή. Πολλοί άνθρωποι, όμως, όντως το κατανοούν, καθώς η αντίσταση στον πόλεμο της νεωτερικότητας κατά της ζωής εξαπλώνεται στις τάξεις των κινημάτων βάσης. Καιρό τώρα, οι ανά τον κόσμο αυτόχθονες πληθυσμοί, οι οποίοι πρωτοστατούν στον αγώνα για την αποτροπή της οικο-γενοκτονίας, καταδεικνύουν αυτή την πραγματικότητα με πειστικό λόγο και δράσεις.3 Οι δηλώσεις τους, οι διακηρύξεις τους, τα θεσπίσματά τους – όλα είναι ταγμένα στη διαχείριση μιας έκτακτης ανάγκης. Μας επισημαίνουν πως είναι αδύνατο να υπάρξουν διάσωση, καταφύγιο, επιβίωση χωρίς υπερανθρώπινη αμοιβαιότητα.4 Αν και έχουμε ήδη ό,τι χρειαζόμαστε ώστε να αναστρέψουμε την επικρατούσα λογική του θανάτου, αισθάνομαι πως περιμένουμε ματαίως ένα νέο σωτήριο άλμα τεχνολογικής ισχύος ή μια καινούρια διέξοδο διά χειρός θεωρητικών ή μηχανικών, η οποία ως διά μαγείας θα δώσει λύσεις. Παρασυρόμαστε, κοινώς, από τις πλάνες της νεωτερικότητας. Ο αφοπλισμός και η εξουδετέρωσή της είναι ένα τρομερό έργο, που όμως μας κοιτά κατάματα.

Οι οιωνοί προαναγγέλλουν νέους οιωνούς – η είδηση αντηχεί στο ίδιο της το άκουσμα. Η συζήτηση περί αφανισμού, εξάλλου, εγείρει αναπόφευκτα το ερώτημα της επιβίωσης. Οι κοινωνικές διεργασίες της οικο-γενοκτονίας αποτελούν τον δεσμό μεταξύ της μαζικής εξαφάνισης των ειδών και των ακατάπαυστων επιθέσεων εναντίον των αυτόχθονων πληθυσμών και της κουλτούρας τους. Ο αγώνας των υπερασπιστών του νερού στο Standing Rock της Βόρειας Ντακότα των Ηνωμένων Πολιτειών αποτέλεσε ένα σπουδαίο σύγχρονο παράδειγμα ανάκαμψης και αντίστασης των αυτόχθονων πληθυσμών καταδεικνύοντας τις μεθόδους της οικο-γενοκτονίας εντός της νεωτερικότητας. Όσα συνέβησαν στο Standing Rock το 2016, και ο απόηχός τους, αξιώνουν την άμεση προσοχή όλων μας, μιας και η διεκδίκηση του δικαιώματος των αυτοχθόνων για διαβίωση και διατήρηση των σχέσεων αμοιβαιότητας με την προγονική τους γη και τα ύδατα επιτάσσει αναγνώριση, ανταπόκριση και υποστήριξη. Οι προσευχές, οι μνημονεύσεις, η οργάνωση μαζικών συγκεντρώσεων συνιστούν μια ηχηρή άρνηση των δογμάτων της νεωτερικότητας, και πάνω απ’ όλα, ίσως, αποτελούν αποκήρυξη της αλαζονικής αντίληψης περί υπεροχής του ανθρώπινου είδους. Η σύγκρουση με αυτά τα δόγματα, με τον ανθρώπινο εξαιρετισμό, έχει γίνει επιτακτική στον αγώνα για επιβίωση στα τελικά στάδια της νεωτερικότητας, καθώς διανύουμε την Έκτη Μαζική Εξαφάνιση των Ειδών. Οι δράσεις του Standing Rock έχουν προλειάνει το πολιτιστικό και πολιτικό έδαφος γι’ αυτό που η Donna Haraway όρισε ως «γαιοπολιτικοποίηση».5 Είμαστε όλοι μας υπεύθυνοι για τη διασφάλιση αυτού του εδάφους, εάν θέλουμε ν’ αποφέρει νέες προοπτικές και δράσεις. Για να το καταφέρουμε, χρειάζεται ν’ αντιπαραβάλουμε τους αγώνες των ανασυνταγμένων αυτόχθονων πληθυσμών με τον συλλογιστικό πυρήνα της νεωτερικότητας και του πολέμου κατά της ζωής που έχει εξαπολύσει· χρειάζεται ν’ αναλογιστούμε συλλογικά τον αφανισμό, την επιβίωση και τις μελλοντικές μείζονες ανάγκες της ανθρώπινης και της υπερανθρώπινης ζωής. Αυτό το κατορθώνουμε συναισθανόμενοι τα πορίσματά μας και κάνοντάς τα πράξη, έτσι ώστε να εμφυσήσουν και να διεγείρουν νέες συλλογιστικές στην καθημερινή ζωή.

Ελεγεία για ένα άλμπατρος

Το 2009, ο Αμερικανός καλλιτέχνης Chris Jordan εγκαινίασε μια σειρά φωτογραφιών με τίτλο Midway: Message from the Gyre. Η φωτογραφία που με συγκλόνισε περισσότερο απεικονίζει τη σκηνή του θανάτου ενός νεοσσού άλμπατρος του Λέισαν.6 Σε αυτή απαθανατίζονται δύο παράλληλες χρονικές διαδρομές: αυτή ενός πτώματος που αποσυντίθεται και αυτή των ανέπαφων από τον χρόνο αποτροπιαστικών πλαστικών σκουπιδιών καθώς αναδύονται ανατριχιαστικά εκεί όπου παλιότερα υπήρχε το στομάχι του πουλιού.

Το πλαστικό αποτελεί την υλική ενσάρκωση του οράματος της νεωτερικότητας. Κατά τη Heather Davis: «Το πλαστικό αντιπροσωπεύει τις υποσχέσεις της νεωτερικότητας, υποσχέσεις για αεροστεγώς κλεισμένη, αψεγάδιαστη, ανόθευτη, στιλπνή αφθονία».7 Η χημεία χέρι χέρι με την κατανάλωση. Όμως, το ονειρικό υλικό με το δελεαστικό χρώμα αποδεικνύεται τοξικό προνόμιο. Η κατασκευή πλαστικού απορροφά το 8% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου,8 ενώ το μέσο πλαστικό προϊόν περιέχει τουλάχιστον μία πρόσθετη χημική ουσία από μια γκάμα 80.000 τέτοιων ουσιών. Μολύνει οτιδήποτε έρχεται σε επαφή μαζί του διαχέοντας και αναδίδοντας τοξίνες στον αέρα, στο νερό, στο χώμα, στα σώματα.9 Αυτές οι τοξίνες, οι οποίες συνδέονται με τη στειρότητα και με πληθώρα άλλων προβλημάτων και παθήσεων, συσσωρεύονται στους ιστούς του οργανισμού και ανελίσσονται στην τροφική αλυσίδα. Το κρέας των μεγάλων πελαγικών ψαριών –του τόνου, του σολομού, του ξιφία, του καρχαρία–, που τόσο αρέσει σε πολλούς από μας τους κορυφαίους θηρευτές, είναι γεμάτο με αυτά τα χημικά. Επίσης, το πλαστικό απορροφά και συσσωρεύει όλους τους έμμονους οργανοχλωριούχους ρύπους –όπως το DDT και τα PCBs– με τους οποίους έρχεται σε επαφή, αυξάνοντας έτσι την τοξικότητά του.10 Επιπροσθέτως, δεν είναι βιοαποδομήσιμο· κερματίζεται αργά σε όλο και μικρότερα κομμάτια, ενώ τα μόριά του παραμένουν άθικτα και ενεργά.

«Στην παρούσα φάση», γράφει η Davis, «δεν υπάρχει μέρος της γης παρθένο από πλαστικό, και όποιος έχει υποβληθεί στις σχετικές εξετάσεις –στον Καναδά, στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε πολλές άλλες χώρες– έχει βρεθεί επιβαρυμένος με τα χημικά του πλαστικού».11 Βεβαίως, το πρόβλημα είναι πως η παραγωγή πλαστικού είναι κερδοφόρα, και ο νόμος της συσσώρευσης υπαγορεύει πως το κέρδος επιβάλλεται ν’ αποκομίζεται. Το 2012, η βιομηχανία των πετροχημικών παρήγαγε 280 εκατομμύρια τόνους πλαστικό. Σύμφωνα με τις προβλέψεις, το 2050 η παραγωγή αναμένεται να εκτοξευθεί στους 33 δισεκατομμύρια τόνους ανά έτος.12 Κατά τα πρότυπα της οικονομίας των ορυκτών καυσίμων εν γένει, η ροπή προς τη συσσώρευση δεν επιδέχεται αυτοπεριορισμούς. Τα κέρδη αυξάνονται – το ίδιο όμως και ο θάνατος, στους ιστούς και στα όργανα που συντηρούν τη ζωή.

Από τις απαρχές του, μετά το 1945, ο επονομαζόμενος Μεγάλος Εκσυγχρονισμός της νεωτερικότητας επισκιάζεται από αδιόρατους τοξικούς παράγοντες.13 Αυτοί οι παράγοντες καθίστανται ορατοί στη φωτογραφία του Jordan – αρνητικοί, μεγαλοπρεπείς. Με την εικόνα του συγκεκριμένου άλμπατρος ο καλλιτέχνης σκιαγραφεί δηλωτικά μια εξαιρετικά βάναυση πτυχή της οικοκτονίας: τα πλαστικά σκουπίδια επιτελούν το θανατηφόρο έργο τους πρωτογενώς, ως ξένα σώματα που παρεμποδίζουν τις φυσιολογικές λειτουργίες· ως επιβαρυντικοί παράγοντες που τραυματίζουν, καταδικάζουν σε ασιτία, αφυδατώνουν και εξασθενούν τους νεοσσούς, καθιστώντας τους πιο ευάλωτους σε οτιδήποτε άλλο απειλεί τη ζωή τους. Σήμερα, τα άλμπατρος –τα οποία τρώνε περισσότερο πλαστικό από οποιοδήποτε άλλο θαλασσοπούλι– αποτελούν «την οικογένεια πτηνών που διατρέχει τον μεγαλύτερο κίνδυνο αφανισμού στον πλανήτη».14 Ωστόσο, στην παρούσα φάση, η σημαντικότερη απειλή για την επιβίωσή τους είναι η παγκόσμια βιομηχανία αλιείας με παραγάδι. Τα στατιστικά θνησιμότητας των άλμπατρος του Λέισαν λένε πως τα τελευταία πενήντα χρόνια 6.000 έως 10.000 πουλιά πεθαίνουν ετησίως καταλήγοντας παρεμπίπτοντα αλιεύματα.15 Τα συγκεκριμένα άλμπατρος γεννούν μόλις ένα αυγό ανά έτος, και τα περισσότερα από αυτά αρχίζουν ν’ αναπαράγονται λίγο πριν κλείσουν το δέκατο έτος της ηλικίας τους.16 Ο παγκόσμιος σχεδόν πληθυσμός των άλμπατρος του Λέισαν αναπαράγεται σε δύο μόλις απομακρυσμένα νησιά του συμπλέγματος της Χαβάης: στις Νήσους Λίγουορντ, όπου κάθε χρόνο φιλοξενούνται 500.000 έως 600.000 ζεύγη πουλιών.17 Κατά συνέπεια, το ποσοστό που πέφτει θύμα της παρεμπίπτουσας αλιείας είναι εξοντωτικό. Ωστόσο, το πλαστικό και η τοξικότητα συμβάλλουν και αυτά στη μείωση του πληθυσμού των άλμπατρος. Σύμφωνα με μελέτες στα μελανόποδα άλμπατρος, τα επίπεδα μόλυνσής τους από PCB και DDT θεωρούνται ικανά να προκαλέσουν λέπτυνση του κελύφους των αυγών και εμβρυϊκή θνησιμότητα, όπως συμβαίνει σε διάφορα είδη πουλιών τα οποία τρέφονται με ψάρια.18 Λίγο βορειότερα του αρχιπελάγους της Χαβάης, εκεί όπου αναζητούν τροφή τα άλμπατρος, βρίσκεται η Υποτροπική Ζώνη Σύγκλισης, ή κοινώς το Περιστροφικό Ρεύμα του Βόρειου Ειρηνικού. Το πλαστικό που απορρίπτεται στο νερό, που παρασύρεται από τον άνεμο ή ξεβράζεται στον Βόρειο Ειρηνικό καταλήγει σε αυτή την περιοχή με τη βοήθεια των ρευμάτων, αυξάνοντας έτσι την περιεκτικότητα της σούπας πλαστικού, γνωστής και ως η Μεγάλη Κηλίδα Σκουπιδιών του Ειρηνικού. Σήμερα, στο στομάχι κάθε άλμπατρος υπάρχει μια χούφτα πλαστικού, η οποία, ασχέτως αν δεν προκαλεί ασιτία σε όλα, τα εξασθενεί και τραυματίζει την πεπτική τους οδό. Όπως και να ’χει, αυτά τα πουλιά αγωνίζονται για να επιβιώσουν «στα σπλάχνα ενός επικίνδυνου και τοξικού χώρου», όπως παρατηρεί ο Thom van Dooren.19

Πώς όμως ο σύγχρονος άνθρωπος θα φτάσει να σκύψει πάνω από τον αγώνα του άλμπατρος ενάντια στον αφανισμό; Σε πρώτη φάση, θα πρέπει να μπει στον κόπο να ενημερωθεί. Όταν πλέον εντρυφήσει, όταν εμπλακεί, όταν επιτρέψει στη διαρκή μάχη των απειλούμενων από την οικοκτονία ειδών να τον επηρεάσει συναισθηματικά, τότε αφήνεται στην προσωπική αλλαγή. Κατ’ αρχάς, ο αστικοποιημένος άνθρωπος έχει ανάγκη από άλλους ανθρώπους οι οποίοι θα του μεταδώσουν τον ζήλο τους και θα τον καθοδηγήσουν συγκεντρώνοντας και εξιστορώντας τα γεγονότα· αυτοί μπορεί να είναι βιολόγοι, κινηματογραφιστές, καλλιτέχνες, συγγραφείς. Η δουλειά του Jordan με οδήγησε ν’ ανακαλύψω δύο βιβλία τα οποία με συγκίνησαν βαθιά: το Eye of the Albatross (2002) του Carl Safina, βιολόγου και ακτιβιστή υπέρ της διάσωσης των ωκεανών, και το Flight Ways (2014) του ανθρωπολόγου και περιβαλλοντικού φιλοσόφου Thom van Dooren. Ο Safina σκιαγραφεί το αναλυτικό πορτρέτο ενός θηλυκού άλμπατρος, της Amelia –όπως την ονόμασαν οι βιολόγοι που τη μελετούν–, καθώς εκείνη διανύει συστηματικά χιλιάδες χιλιόμετρα αναζητώντας τροφή για το μικρό της. Τα άλμπατρος, ζωντανά ανεμοπλάνα υψηλών ταχυτήτων και μακρών αποστάσεων, περνούν σχεδόν ολόκληρη τη ζωή τους στη θάλασσα και διαθέτουν σώμα το οποίο έχει εξελιχθεί σε «άψογες διατάξεις άντλησης της ενέργειας των καιρικών συνθηκών».20 Πρόκειται για τεράστια πουλιά με άνοιγμα φτερών μήκους δύο μέτρων. «Ο κόσμος τους», γράφει ο Safina, «είναι ένα ρευστό σύμπαν ανέμων και μανιασμένων υδάτων· τα πάντα βρίσκονται σε αέναη κίνηση».21 Οι αποστάσεις που καλύπτουν προκαλούν δέος: «Ένα άλμπατρος πενήντα ετών έχει διανύσει τουλάχιστον 6 εκ. χιλιόμετρα στη ζωή του».22 Τα δε άλμπατρος του Λέισαν επισκέπτονται την ξηρά μόνο για τον χορό του ζευγαρώματος και για να φέρουν στον κόσμο καινούρια πουλιά.

Ο Safina, σε ένα συγκλονιστικό λεκτικό έργο υπερανθρώπινης αλληλεγγύης, περιγράφει ανάγλυφα τις μεθόδους αλιείας που σήμερα αποτελούν την πρωταρχική απειλή για την ύπαρξη των άλμπατρος:

Η Amelia έχει φάει δολώματα από παραγάδια στο παρελθόν. Έχει γευτεί το μαλακό δόλωμα και το σκληρό αγκίστρι – το έχει αισθανθεί να της γδέρνει το ράμφος. Όμως, ό,τι κι αν έχει ζήσει, ακόμα δεν έχει νιώσει το αγκίστρι να γαντζώνεται ξαφνικά, την πετονιά να τεντώνεται και να της τραβά τον λαιμό, να τη βυθίζει· ποτέ δεν ένιωσε το αλύγιστο μέταλλο στο στόμα της και δεν χρειάστηκε να πασχίσει για να ξεφύγει, με τις μεμβράνες των πατουσών της τεντωμένες από τον αγώνα, με τα φτερά της αχρηστευμένα κάτω από την πίεση του νερού, με την πετονιά να αρχίζει αργά αργά να βυθίζεται· ποτέ δεν ένιωσε την πίεση του νερού να γιγαντώνεται, ξανά και ξανά, να εκτοπίζει όσο αέρα είχε στο κορμί της· ποτέ δεν ένιωσε τον πόνο στ’ αυτιά της, τον πόνο στα κοίλα οστά της· ποτέ δεν ένιωσε την ανάγκη για αέρα που για πρώτη φορά δεν ήταν δεδομένος· ποτέ δεν ένιωσε το φως να τρεμοσβήνει, το κεφάλι της να συστρέφεται και να συσπάται, την καρδιά της να χτυπά δυνατά και ολόκληρο το κορμί της να καταναλώνει ταχύτατα το οξυγόνο· ποτέ δεν ένιωσε την όρασή της να εξασθενεί μέχρι τελικά να χάσει τις αισθήσεις της και η αντανακλαστική λειτουργία της αναπνοής να επιστρέψει αναγκάζοντας τον θώρακά της να διασταλεί και να εισπνεύσει παγωμένο νερό· η στιγμή που τα πάντα αρχίζουν να νεκρώνουν και το ταξίδι προς τον βυθό ξεκινά, ένα ταξίδι που θα πάρει καιρό.23

Τέτοιος λόγος, τέτοιες εικόνες και αφηγήσεις μάς παρακινούν να προσεγγίσουμε τη μάστιγα του αφανισμού και να καταπιαστούμε μαζί της και μας οδηγούν ίσως στην κατανόηση των μηχανισμών της παράκτιας ζωής και των συνεπειών των νεωτερικών μας ορέξεων. Ο Van Dooren, η Deborah Bird Rose και άλλοι ακαδημαϊκοί, μέλη του Extinction Studies Work Group, έχουν στοιχειοθετήσει ένα σύνολο οξυδερκών και καίριων προβληματισμών σε σχέση με τις ολέθριες συνέπειες της νεωτερικότητας στη βιόσφαιρα.24 Ο Van Dooren αφιερώνει ένα ολόκληρο κεφάλαιο του Flight Ways στα άλμπατρος του Λέισαν. Το βαρυσήμαντο μήνυμά του είναι πως κάθε είδος συνιστά ένα συλλογικό επίτευγμα το οποίο δεν πρέπει να λαμβάνεται ως δεδομένο. Όπως γράφει και ο ίδιος, «τα είδη δεν συμβαίνουν απλά εν κενώ, δημιουργούνται εκ νέου με κάθε νεότερη γενιά και συντηρούνται στον κόσμο μέσα από την πάλη, τη δεξιότητα και την ακλόνητη θέληση επί μέρους οργανισμών ενταγμένων σε πραγματικές σχέσεις αναπαραγωγής, θρέψης και φροντίδας».25 Ο συγγραφέας παρατηρεί πως τα είδη των άλμπατρος:

δεν είναι απλώς προϊόν μιας τεράστιας γενεαλογικής διαδρομής, αλλά αποτελούν και το συλλογικό άθροισμα επί μέρους φευγαλέων και εύθραυστων πουλιών τα οποία είναι επιβαρυμένα με τον αναγκαίο ρόλο της συνύφανσης των γενεών. Κατά κάποιον τρόπο, στο σώμα κάθε άλμπατρος είναι εγγεγραμμένα εκατομμύρια χρόνια ενσαρκωμένης εξελικτικής πορείας: η βιολογική παρακαταθήκη του είδους, το παρελθόν του, οι δεσμοί του.26

Ο Van Dooren αποκαλεί αυτά τα επιτεύγματα ‟flight waysˮ (εναέριες διαδρομές), ωστόσο ο παραλληλισμός είναι προφανής: πρόκειται για πολιτισμούς, όπως και ο δικός μας. Προϋποθέτουν εξαιρετικά αναπτυγμένες ικανότητες επιβίωσης και επίσης χαρακτηρίζονται από αυτόνομες μορφές έκφρασης και επικοινωνίας – από χορούς και από τραγούδια, χαρούμενα και θρηνητικά. Η ιεραρχική διάκριση του διπόλου πολιτισμός-φύση συνιστά άλλη μια επινόηση της ιδιοποιημένης και συστηματοποιημένης υπεροχής του ανθρώπινου είδους. Κατά τον Van Dooren:

Η ενσυναίσθηση, η ευαισθησία, η φροντίδα, ακόμα και διάφορες μορφές ηθικής δεν ήταν ποτέ αποκλειστικό γνώρισμα της ανθρωπότητας… Αντιθέτως τέτοιου τύπου συναισθηματικές εκφάνσεις […] έχουν προέλθει από μια μακρά και σύνθετη κληρονομιά η οποία καθιστά αδόκιμη οποιαδήποτε απλοϊκή διάκριση μεταξύ του «βιολογικού» και του «κοινωνικού».27

Όταν ένα είδος εξαφανίζεται, μαζί του εξαφανίζεται και ένας ολόκληρος πολιτισμός, οριστικά, και η στέρηση που συνεπάγεται αυτή η απώλεια γίνεται αισθητή σε ένα ολόκληρο οικοσύστημα. Ο Van Dooren, όπως και πολλοί άλλοι, συμπεριλαμβανομένων αρκετών αυτόχθονων ακαδημαϊκών και πρεσβυτέρων, μας προκαλεί να καθομολογήσουμε την ευθύνη μας απέναντι σε μια ευρύτερη έμβια κοινότητα. Η ζωή και ο πολιτισμός των ειδών είναι κυτταρικά ενταγμένα σε επί μέρους οικοσυστήματα τα οποία είναι ευάλωτα στην επίδραση του χρόνου, σε αλλαγές, στη διατάραξη της ισορροπίας τους και σε βλάβες. Όταν αντιμετωπίζουμε και αισθανόμαστε αυτά τα οικοσυστήματα ως κοινότητες, διευρύνουμε την ηθική και πολιτική μας σφαίρα πέρα από τα στεγανά της επίπλαστης ανωτερότητας του ανθρώπινου είδους έτσι όπως την προάγει η νεωτερικότητα. Υπό αυτή την έννοια, οι κοινότητες συντηρούν ένα σύνολο αλληλεξαρτώμενων όντων και πολιτισμών τα οποία μοιράζονται τα ίδια νερά, τον ίδιο αέρα και την ίδια γη. Το munus communitatis υποδηλώνει ένα δώρο το οποίο χρήζει ανταπόκρισης και ανταπόδοσης στο πλαίσιο μιας αμοιβαιότητας που υπερβαίνει το συμφέρον οποιουδήποτε μεμονωμένου ατόμου ή είδους.28 Όταν η οικολογική συνείδηση ανάγεται σε οικολογική ταύτιση, αναπτύσσεται ένας δεσμός φροντίδας και προστατευτικότητας με το περιβάλλον. Ο Van Dooren μάς θυμίζει πως η ικανότητά μας να ενδιαφερόμαστε για τους άλλους, τόσο σε ανθρώπινο όσο και σε υπερανθρώπινο επίπεδο, είναι προϊόν της εξελικτικής μας πορείας

Οι άνθρωποι είμαστε οι νέες αφίξεις στη μεγάλη αναδιάρθρωση της ζωής, η οποία συνόδευσε τον τελευταίο μαζικό αφανισμό, πριν από 66 εκ. χρόνια. Το χτύπημα του αστεροειδούς της Κρητιδικής Περιόδου γέμισε την ατμόσφαιρα με καπνό και στάχτη εξοντώνοντας τους δεινοσαύρους και το 75% των ειδών που υπήρχαν τότε. «Μερικά πτηνά», γράφει ο Van Dooren,

κατάφεραν να επιβιώσουν κατά τη σκοτεινή εκείνη περίοδο. Μαζί τους επιβίωσαν και μερικά θηλαστικά, ερπετά, φυτά, βακτήρια και άλλα όντα. Η παρούσα εκπληκτική βιοποικιλότητα του πλανήτη προήλθε από αυτές τις μονάδες. Αυτή είναι η έμβια κοινότητα απ’ όπου προέκυψε και το δικό μας είδος, και σε αυτή την κοινότητα ανήκουμε».29

Η ύπαρξη της πλανητικής κοινότητας και των δεσμών μεταξύ διαφορετικών ειδών –δεδομένα που φέρνει στο φως η εξελικτική βιολογία– δεν αποτελούν είδηση για πολλούς αυτόχθονες πληθυσμούς. Στους πολιτισμούς και στις παραδόσεις τους αυτός ο υπερανθρώπινος ηθικός κώδικας της αμοιβαίας ευδοκίμησης αποκαλείται με μια λέξη «συγγενικότητα». Στην περίπτωση του Carl Safina, η έκθεση στο πεδίο της φύσης και η στενή του σύνδεση με αυτό τον βοήθησε ν’ αποκτήσει επίγνωση της θέσης του στον χρόνο:

Είναι δύσκολο να συλλάβουμε τις διαστάσεις της γενεαλογικής γραμμής στο άκρο της οποίας βρισκόμαστε· το πόσο αρχαία πλάσματα είμαστε όλοι πάνω στη Γη. Όμως αυτή η ατόλη, αυτή η άγρια ζωή, αυτά τα αξιοθαύμαστα άλμπατρος, όλα τους, μας προικίζουν με την ενστικτώδη συναίσθηση της χρονικής συνέχειας μιας διαδρομής που η αφετηρία της βρίσκεται πολύ βαθιά στο παρελθόν. Εδώ αισθάνεσαι πως οι συνυφασμένες πορείες μας έχουν τεράστια ιστορία και πως όντως είμαστε συγγενικά όντα – όπως αφήνει να εννοηθεί και ο Αρχαίος Ναυτικός του Coleridge.30

Αυτός ο βιολόγος, γράφοντας από το Midway και όντας σε άμεση επαφή με τον αγώνα των άλμπατρος του Λέισαν για τη διατήρηση της θέση τους στον κόσμο, προβληματίζεται πάνω στην εξέλιξη και αποκτά συνείδηση της συγγενικότητας – του συναισθηματικού δεσμού μέριμνας και φροντίδας που θεμελιώνει τον αρχαίο ηθικό κώδικα της αμοιβαιότητας. Θα μπορούσε κάτι τέτοιο να χαρακτηριστεί απόπειρα να αποκατασταθεί ένα είδος κοσμικού μυστηρίου, κάτι ρητά απαγορευμένο από ένα εκ των κυρίαρχων ταμπού της νεωτερικότητας;

▪

Φεβρουάριος 2017. Γράφω από την επονομαζόμενη Φλόριντα. Έχω κατασκηνώσει στην ακτή, κοντά στο Flamingo, στο Εθνικό Πάρκο των Everglades. Καθώς τα κύματα του Κόλπου της Φλόριντα ρίχνονται στωικά στην ασβεστολιθική ακτή, καφέ πελεκάνοι, ίβιδες και ερωδιοί επιστρέφουν στις κούρνιες τους στο κόκκινο μαγκρόβιο δάσος. Από τη δύση, τα σύννεφα κυλούν αργά μέσα σε έναν κόκκινο και πορτοκαλή ουρανό. Πίσω μου, ένας θηλυκός ψαραετός λαλεί από τη φωλιά του πάνω σ’ έναν παροπλισμένο τηλεφωνικό στύλο. Όσα χρόνια είχα ζήσει στα νότια αυτής της χερσονήσου ποτέ δεν είχα δει τον ακριβοθώρητο κροκόδειλο του αλμυρού νερού. Σήμερα είδα τρεις, έναν να κολυμπάει και δύο να κοιμούνται στη λάσπη της όχθης, κοντά στο Flamingo Marina – καστανόχρωμοι και ανατριχιαστικά προϊστορικοί στην όψη. Στο δασαρχείο είδα φωτογραφίες των νέων κορυφαίων θηρευτών των Everglades: εξωτικοί πύθωνες τους οποίους εγκατέλειψαν οι άνθρωποι ιδιοκτήτες τους. Τα φίδια σκοτώνουν και τρώνε αλιγάτορες, όπως και πολλά άλλα γηγενή πλάσματα. Καθώς πέφτει το σκοτάδι, ανάβω φωτιά από θαλασσόξυλα και αναλογίζομαι τα μοιραία δίχτυα που υφαίνει η νεωτερικότητα· ορισμένοι θα βρουν μια θέση μέσα τους και πολλοί άλλοι θα εκτοπιστούν από αυτόν τον κόσμο για πάντα.

Αύριο θα μαζέψω τα πράγματά μου και θα οδηγήσω μέχρι το Μαϊάμι για να πάρω τη φίλη μου, την καλλιτέχνιδα και ακτιβίστρια Rozalinda Borcilă. Συμφωνήσαμε να συναντηθούμε εδώ, ώστε να συγκεντρώσουμε πληροφορίες για τον νέο αγωγό εξορυγμένου αερίου, ο οποίος ακρωτηριάζει αυτούς τους εύθραυστους υδροβιότοπους και θέτει σε ακόμα μεγαλύτερο κίνδυνο τις ήδη επιβαρυμένες λεκάνες απορροής και τα υπόγεια ποτάμια της ευρύτερης περιοχής των Everglades. Σε αντίθεση με το Standing Rock, η αντίσταση που έχει εκδηλωθεί για τον αγωγό του Sabal Trail είναι σχεδόν αφανής και συνίσταται σε μικροσκοπικές, άγνωστες στο κοινό, κατασκηνώσεις στις παρυφές απομονωμένων επαρχιακών δρόμων, μακριά από πόλεις και χωριά. Θέλουμε να καταγράψουμε τις φωνές αυτής της αντίστασης, να προσφέρουμε τη γνώση και τον χρόνο μας στην υπηρεσίας της. Σε δύο μέρες θα συναντηθούμε με τον Bobby C. Billie, πνευματικό ηγέτη και έναν από τους αρχηγούς μιας ανεξάρτητης κοινότητας αυτοχθόνων της περιοχής. Θα τον ακούσουμε και θα προσπαθήσουμε να μάθουμε από αυτόν πώς μπορούμε να βοηθήσουμε. Κατέφτασα νωρίς, ελπίζοντας πως έτσι θα κατασίγαζα τον θόρυβο στο κεφάλι μου, ελπίζοντας να κάνω ένα διάλειμμα από την πίεση της καθημερινής μου ζωής στην Ευρώπη· ελπίζοντας ν’ ανακτήσω τον δεσμό με τη γη όπου μεγάλωσα. Από κει και πέρα, δεν γνωρίζω τι θα συμβεί εδώ ή πού θα οδηγηθούμε.

Ο καιρός των νέων θνησκόντων

Ο ιστορικός περιβάλλοντος Justin McBrien εισηγείται τη μετονομασία της Ανθρωποκαίνου σε Νεκρόκαινο, τον καιρό των νέων θνησκόντων.31 Η ελάττωση της ζωής στα τελευταία στάδια της νεωτερικότητας προκαλεί δέος. Σύμφωνα με πορίσματα μελετών της WWF το 2016, ο πληθυσμός των άγριων πουλιών, των θηλαστικών, των ερπετών, των αμφιβίων και των ψαριών έχει μειωθεί κατά 58% τα τελευταία σαράντα χρόνια,32 ενώ το 90% των καρχαριών και των μεγάλων ψαριών έχει ήδη εξαφανιστεί.33 Ο ρυθμός αφανισμού των ειδών λόγω ανθρωπογενών παραγόντων εκτιμάται στα εκατό είδη ανά ημέρα.34 Διανύουμε την Έκτη Μαζική Εξαφάνιση των Ειδών. Το αμφισβητεί κανείς; Το βλέμμα της νεωτερικότητας, αυτό που ισχυρίζεται πως παρακολουθεί τα πάντα και φωταγωγεί οτιδήποτε σπουδαίο, απέτυχε να μας ανοίξει τα μάτια ή την καρδιά, ώστε να συνειδητοποιήσουμε τη σημασία ενός εν εξελίξει αφανισμού. Εντούτοις, η καταστροφή δηλώνει παρούσα, και είμαστε όλοι συνυπεύθυνοι. Το Συμβούλιο των Αυτόχθονων Πρεσβυτέρων και Σαμάνων, σε επίσημη διακήρυξή του στο πλαίσιο του COP 21, της Διάσκεψης για την Κλιματική Αλλαγή του 2015, έγραψε:

Ο Αέρας δεν είναι πια ο ίδιος. Το Νερό δεν είναι πια το ίδιο. Η Γη δεν είναι πια η ίδια. Τα Σύννεφα δεν είναι πια τα ίδια. Η Βροχή δεν είναι πια η ίδια. Τα Δέντρα, τα Φυτά, τα Ζώα, τα Πουλιά, τα Ψάρια, τα Έντομα και όλα όσα μας περιβάλλουν δεν είναι πια τα ίδια. Ό,τι Ιερό περικλείει η Ζωή εξαφανίζεται εξαιτίας των πράξεών μας. Η αλήθεια είναι πως η κατάσταση που αντιμετωπίζουμε πλέον δεν αφορά απλώς την κλιματική αλλαγή, αλλά την επιβίωση.35

Ο Van Dooren συμφωνεί:

Αν απομακρυνθούμε από τη φαινομενική αντικειμενικότητα και την αμεροληψία που προσφέρει η «θέα από το πουθενά» και συνομολογήσουμε τη θέση μας ως θηλαστικών, ως «όντων προσαρτημένων στο οικοσύστημα», ως συστατικών των διαδικασιών της αμοιβαίας επιβίωσης και της παράλληλης εξελικτικής διαδρομής των ειδών, τότε η παρούσα περίοδος μαζικού αφανισμού δεν μπορεί παρά να θεωρηθεί επίθεση κατά της ζωής. Καθώς το μέλλον του είδους μας όντως διακυβεύεται, η στάση μας απέναντι στις ηθικές συνιστώσες του μαζικού αφανισμού θα πρέπει να απέχει από τα διδάγματα ενός κοντόφθαλμου ανθρωποκεντρισμού.36

Θα μπορούσε η ενσωματωμένη πια γνώση του συναισθηματικού και πρακτικού αντίκτυπου του αφανισμού να μετουσιωθεί σε μια δύναμη η οποία θα μας βοηθήσει να ξεπεράσουμε την επηρμένη ιδέα υπεροχής του ανθρώπινου είδους; Εάν θέλουμε να καταλήξουμε σε νέα μοντέλα αμοιβαιότητας, είναι αναγκαίο να εξετάσουμε και να αισθανθούμε εκ νέου τα πάντα, έχοντας επίγνωση των έκτακτων συνθηκών εντός των οποίων πρέπει ν’ ανακτήσουμε την αίσθηση συμμετοχής σε μια πλανητική κοινότητα υπερανθρώπινης πολιτισμικής ποικιλότητας, αποτέλεσμα της παρόδου εκατομμυρίων ετών. Φυσικά, τα μοντέλα αυτά δεν είναι και τόσο νέα, μιας και, όπως έχουμε ήδη σημειώσει, πολλοί αυτόχθονες πληθυσμοί δρουν εδώ και καιρό βάσει αυτού του ηθικού γνώμονα. Δεν είναι τυχαίο πως οι πρωτοβουλίες των αυτοχθόνων αποτελούν κινητήρια δύναμη πολλών εκ των σημερινών αγώνων ενάντια στην οικο-γενοκτονία. Τα μηνύματά τους για ένα buen vivir, ένα ευ ζην συνυφασμένο με τον χώρο, χρήζουν της προσοχής μας. Βεβαίως, ως σύγχρονοι αστικοποιημένοι άνθρωποι, φορείς ενός πολύ διαφορετικού παρελθόντος και ορμώμενοι από διαφορετικούς χώρους, είναι αδύνατον απλώς να μιμηθούμε τον πολιτισμό και τα τελετουργικά των αυτόχθονων πληθυσμών. Τέτοιες μέθοδοι όχι μόνο είναι ανειλικρινείς, αλλά είναι και ασεβείς. Κατά συνέπεια, θα πρέπει να καταλήξουμε σε ξεχωριστούς τρόπους εφαρμογής των αρχών της συγγενικότητας στη ζωή μας. Το γεγονός πως υπάρχουν πολλές οδοί προς υβριδικούς πολιτισμούς και κοινωνικές μορφές καθιστά αναγκαία την αποτίναξη της νεωτερικής επιταγής για αδιάκοπη καινοτομία. Σε πρακτικό επίπεδο, ο απαραίτητος συγκερασμός ήδη σφυρηλατείται σε αναδυόμενες κουλτούρες κινημάτων βάσης, όπου δίνεται προτεραιότητα στην επισιτιστική και στην ενεργειακή αυτάρκεια. Οι δε διέπουσες θεωρητικές αρχές προκύπτουν από τη σύγκλιση γνωστικών πεδίων, περιβαλλοντικών ανθρωπιστικών επιστημών, ζωικών σπουδών, της τέχνης και της γνώσης των αυτοχθόνων. Ας αναλογιστούμε για λίγο τα μαθήματα βιολογικών δεσμών της θεωρητικού της εξέλιξης Lynn Margulis όπως τα αναλύουν η Donna Haraway και η Anna Tsing: όλοι μας – ο καθένας από μας συνίσταται εκ των προδιαγραφών του από κοινότητες πολλαπλών ειδών.37 Τα σώματά μας, σε θεμελιώδες κυτταρικό επίπεδο, ακόμα και σε επίπεδο DNA, αποτελούν ενδοσυμβιωτικές κοινότητες βακτηρίων, ρετροϊών και γονιδίων. Με άλλα λόγια, η από κοινού διαβίωση είναι συστατικό της βιολογικής μας ταυτότητας και δεν αφορά απλώς τον τρόπο με τον οποίο δρούμε. «Η ευδοκίμηση είναι πάντα αμοιβαία», γράφει η Potawatomi βοτανολόγος Robin Wall Kimmerer.38

Οπωσδήποτε, οι ηθικοί προβληματισμοί σε σχέση με τον αφανισμό απομένει ν’ αποκτήσουν πολιτικό και οικοπολιτικό πρόσημο. Ασχέτως αν θα ήθελα να διαφυλάξω τα ιδανικά της κοινότητας και των συγγενών εννοιών της –των κοινών αγαθών, των κοινωνών πολιτών, του κοινοτισμού– επί πολιτικής βάσης, όλα αυτά είναι στόχοι και οραματισμοί που αξιώνουν αγώνες· δεν πρόκειται για κεκτημένα, παρελκόμενα της ενοποίησης. Πριν έρθει η ώρα ν’ ανακτήσουμε όσα μοιραζόμαστε, χρειάζεται να βάλουμε στην άκρη τις ετικέτες που μας κρατούν κερματισμένους. Ανθρώπινοι παράγοντες, ενσωματωμένοι στο νεωτερικό κατεστημένο, αποδεκατίζουν ενεργά τις οικολογικές κοινότητες που εξασφαλίζουν την ανθρώπινη και την υπερανθρώπινη ζωή. Η διεκδίκηση ή η ανάκτηση αυτών των ζωτικών ερεισμάτων –του νερού, της ατμόσφαιρας, των τροπικών δασών, των κοραλλιογενών υφάλων– ως κοινών αγαθών συνεπάγεται συνειδητή απόσχιση και εγκατάλειψη του καθεστώτος της νεωτερικότητας και των σχέσεων εξουσίας, υποτέλειας και εθισμού που αυτό συνεπάγεται. Η χάραξη και η τήρηση πολιτικών γραμμών είναι έργο επίπονο αλλά αναγκαίο. Συζητάμε επί μακρόν για τη νεωτερικότητα, για τακτικές που οδηγούν στην οικο-γενοκτονία, για την τροχιά της προς τον αφανισμό· όμως ποιοι συνιστούν τη νεωτερικότητα; Παρόλο που όλοι βρισκόμαστε στα κιτάπια της, δεν κατέχουμε όλοι όμοια θέση. Δεν βιώνουμε τις συνέπειές της στον ίδιο βαθμό, ούτε και απολαμβάνουμε στον ίδιο βαθμό τα οφέλη της. Δεν είμαστε στον ίδιο βαθμό υπεύθυνοι για τα εγκλήματά της. Το κυρίαρχο νεοαποικιοκρατικό ρεύμα –αυτό που ορισμένες φορές αποκαλούμε και βορρά– είναι εκείνο που δρέπει τα οφέλη της οικο-γενοκτονίας και επίσης φέρει το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης για την πλανητική κατάρρευση. Αναφέρομαι σε άρχουσες τάξεις, σε μια παγκόσμια ολιγαρχία η οποία δεσπόζει και ορίζει την πορεία της νεωτερικότητας βάσει των δικών της συλλογιστικών παραμέτρων.39

Συνεπώς, αυτό που πρέπει ν’ αλλάξει είναι οι ίδιες οι κυρίαρχες συλλογιστικές. Τις γνωρίζουμε ήδη. Έχουν κατονομαστεί και οι εκφάνσεις τους έχουν καταδειχθεί: καπιταλιστική συσσώρευση και ιμπεριαλισμός, αποικιοκρατία, κατάπνιξη των γηγενών πληθυσμών και σφετερισμός των φυσικών τους πόρων, εξαιρετισμός σε επίπεδο φυλής, φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού και ιεράρχησης των έμβιων όντων. Θεωρώ πως η κατάσταση καθίσταται σαφέστερη αν εστιάσουμε στα κίνητρα του εξαιρετισμού.40 Πρόκειται για αρχές που βρίσκονται στον πυρήνα του αγώνα για κυριαρχία. Είναι πέρα για πέρα βίαιες και διόλου αθώες. Αυτός ο ειδεχθής συγκερασμός κανόνων, δογμάτων και μύθων πήρε μορφή εντός ενός συστήματος αξιών και διαχωρισμού το οποίο τροφοδοτεί τις παγκόσμιες κοινωνικές διεργασίες και είναι υπεύθυνο για τις πιέσεις που μας τυραννούν. Επικεντρώνομαι στον εξαιρετισμό του ανθρώπινου είδους, επειδή πρόκειται για τον προσχηματικό άξονα που θέτει σε κίνηση την οικοκτονία και τον αφανισμό· και επειδή, όπου αυτή η πλάνη καταρρίπτεται, ανοίγονται νέες οδοί για εναλλακτικούς τρόπους σκέψης και υπερανθρώπινη αμοιβαιότητα. Στην ουσία, όλοι οι κυρίαρχοι μύθοι της νεωτερικότητας πρέπει να καταπολεμηθούν ταυτόχρονα. Έχουμε να κάνουμε με ένα ολόκληρο πολιτιστικό σύστημα το οποίο είναι ανάγκη να αφοπλιστεί και να ξηλωθεί ή τουλάχιστον, όπως το θέτει η εκφράστρια της διαειδικής θεωρίας Donna Haraway, «να δουλευτεί και, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, να επαναπροσδιοριστεί».41.

▪

Ο Bobby μάς ζήτησε να τον συναντήσουμε στον καταυλισμό του Leroy Osceola, ο οποίος εκτείνεται κατά μήκος του Tamiani Trail στο Big Cypress. Έχουν περάσει δεκαεννέα χρόνια από τότε που τον είδα τελευταία φορά. Όπως και τότε, αποπνέει μια ειρηνική, ευγενή και ισορροπημένη ενέργεια. Καθόμαστε γύρω από ένα τραπέζι μιας μεγάλης παραδοσιακής καλύβας· κοντά μας καίει μια φωτιά. Ο aυτόχθων πληθυσμός από όπου κατάγονται ο Bobby και ο Leroy είναι και ο αρχαιότερος λαός αυτής της γης. Ο Bobby και ο Leroy είναι μέλη του Συμβουλίου, όπως το αποκαλούν. Στα αγγλικά μεταφράζεται ως Συμβούλιο των Αυτόχθονων Λαών του Προγονικού Έθνους των Miccosukee και Simanolee. Μαζί με τη Rozalinda προσπαθούμε να κατανοήσουμε την ιστορία και τη θέση αυτής της κοινότητας. Θα χρειαστούμε πολλές μέρες μέχρι να εμπεδώσουμε, έστω και σε μικρό βαθμό, όσα ακούμε σήμερα.

Η ενέργεια που αποπνέουν οι δύο άντρες είναι πολύ διαφορετική. Όταν μιλάει ο Bobby, ο πνευματικός ηγέτης της κοινότητάς του, τα λόγια του θυμίζουν σπονδή στην οποία μας καλεί να γίνουμε κοινωνοί. Χαμογελά και γελά συχνά. Οι αφηγήσεις του θυμίζουν πουλιά, διαγράφουν κύκλους και λοξοδρομούν, απαρνούνται την ευθεία οδό. Όταν μιλάει ο Leroy, καλλιτέχνης και ξυλογλύπτης, οι λέξεις του καταφτάνουν πιο στοχευμένες. Οι προτάσεις του είναι ξεκάθαρες και μεστές. Η ενέργειά του ραγίζει το εννοιολογικό περίβλημα των αγγλικών, αφήνοντας ν’ αντηχήσει η βία του παρελθόντος.

Γύρω από το τραπέζι κάθονται επίσης οι γιοι του Leroy και άλλα μέλη της οικογένειάς του, καθώς και η Shannon Larsen, μια συνοδοιπόρος και συνεργάτιδα του Bobby εδώ και δεκαετίες. Ο Bobby και ο Leroy καταλήγουν να μας εξηγούν πώς ακριβώς διαπράττεται σήμερα η οικο-γενοκτονία στην επονομαζόμενη Φλόριντα. Σε αρκετά σημεία ο κατάλογος των ενόχων ακούγεται γνώριμος: παρακώλυση της φυσικής ροής των υδάτων εξαιτίας της διάνοιξης αμέτρητων καναλιών, εξαιτίας της τεράστιας τάφρου γύρω από τη λίμνη Okeechobee και εξαιτίας της αλόγιστης χάραξης δρόμων και αυτοκινητοδρόμων στην ευρύτερη περιοχή των Everglades· δηλητηριασμός των υδάτων από την τοξική αγροτική βιομηχανία, από τις φυτείες ζαχαροκάλαμου και εσπεριδοειδών και από τις τεράστιες εκτάσεις καλλιέργειας λαχανικών· επέκταση των αγροτικών υποδομών που συνεπάγεται και επέκταση του ηλεκτρικού δικτύου, νέες γεωτρήσεις και νέους αγωγούς. Σε άλλα σημεία ο απολογισμός τους μας αιφνιδίασε: το Εθνικό Πάρκο των Everglades και το Καταφύγιο του Big Cypress ιδρύθηκαν με σκοπό την προστασία απειλούμενων χώρων και ειδών. Ωστόσο, οι υπεύθυνες ομοσπονδιακές υπηρεσίες απαγορεύουν στους αυτόχθονες τη συγκομιδή φυτών και θεραπευτικών βοτάνων, καθώς και την καλλιέργεια των αμελητέα επιβαρυντικών κήπων τους. Όλα αυτά εκεί όπου κάποτε βρίσκονταν τα αρχαία χωριά τους. Αυτού του τύπου η διοικητική αυθαιρεσία έχει ολέθριο αντίκτυπο στην κουλτούρα των αυτοχθόνων. Επιπλέον, ο Bobby μάς ενημερώνει πως αυτά τα κατ’ όνομα πάρκα και καταφύγια αδυνατούν να προστατέψουν τη ζωή εντός των τεχνητών συνόρων τους, μιας και αυτή η ζωή εξαρτάται από ένα δίκτυο υδάτων του οποίου η αφετηρία βρίσκεται πολύ μακριά, στις πηγές και στους ποταμούς της βόρειας χερσονήσου. Το νερό πια αδυνατεί να μεταφέρει τα ζωογόνα στοιχεία του νότια, στα Everglades, και μέχρι να διευθετηθεί αυτό το ζήτημα, οποιοδήποτε σχέδιο συντήρησης και αποκατάστασης είναι καταδικασμένο. Ο Bobby παραλληλίζει το άνοιγμα όλων αυτών των καναλιών με το κόψιμο των φλεβών του χεριού μας. Φυσικά, όσο κραυγαλέο κι αν ακούγεται, οι κερδοσκόποι, οι εργολάβοι, οι τεχνοκράτες και οι μηχανικοί αδυνατούν να το αντιληφθούν. Ο Bobby και οι Λαοί του Συμβουλίου θα μπορούσαν να τους το έχουν εξηγήσει, αλλά κανείς δεν έκανε τον κόπο να τους ρωτήσει.

Απ’ όλα όσα ακούσαμε υπήρξε κάτι που μας δυσκόλεψε περισσότερο να το κατανοήσουμε· αρχικά, μάλιστα, δυσκολευτήκαμε ακόμα και να το συλλάβουμε. Η Rozalinda κι εγώ θα χρειαστούμε πολύ περισσότερες μέρες συζήτησης, συλλογικού στοχασμού και δεύτερου γύρου ερωτήσεων για τον Bobby πριν τα λόγια που ακούσαμε αρχίσουν ν’ αποκτούν νόημα. Ο Bobby και ο Leroy μάς λένε πως η κουλτούρα των ανεξάρτητων Ιθαγενών Λαών υποσκάπτεται από το ίδιο το νομικό πλαίσιο που διέπει τις φυλές και τις προστατευόμενες περιοχές τους. Οι αναγνωρισμένες από το ομοσπονδιακό κράτος φυλές, συγχωνευμένες πλέον με το αποικιοκρατικό κατεστημένο, αποτελούν άλλο έναν παράγοντα που απειλεί την επιβίωση αυτής της μικρής κοινότητας. Την ώρα που μας αποκαλύπτονται όλα αυτά, και όσο ακόμα προσπαθούμε να τα συνειδητοποιήσουμε, δίπλα μας συνεχίζεται ο ορυμαγδός της κίνησης του αυτοκινητοδρόμου.

Πριν φύγουμε από το Μαϊάμι, η Rozalinda κι εγώ μάθαμε πως την προηγουμένη η αστυνομία της κομητείας του Marion είχε πυροβολήσει και είχε σκοτώσει έναν ακτιβιστή ονόματι James Leroy Marker. Ο Marker, κάνοντας χρήση της κυνηγετικής του καραμπίνας, επιχείρησε να θέσει εκτός λειτουργίας εξοπλισμό του εργοταξίου κατασκευής του αγωγού Sabal Trail, το πέρασμα του οποίου τραυματίζει ευπαθείς υδροβιότοπους. Ως αντίποινα γι’ αυτή την πράξη δολιοφθοράς –αλλά ουσιαστικά αυτοάμυνας– η πολιτεία τον δολοφόνησε με συνοπτικές διαδικασίες, μέρα μεσημέρι στην άκρη του δρόμου, λες και ο Marker απειλούσε την ύπαρξη ολόκληρου του καθεστώτος της εκμετάλλευσης ορυκτών καυσίμων. Δεν του δόθηκε ποτέ η ευκαιρία ν’ αναφέρει τους λόγους του. Ο εξηνταεξάχρονος πατέρας ήταν πολίτης του Everglades City. Φτάσαμε εκεί, με τον Bobby και τη Shannon, αρκετές μέρες μετά το συμβάν. Έκτοτε, μάθαμε πως ο Marker ήταν γνωστός στην κοινότητά του ως μια ευγενική και γενναιόδωρη ψυχή.

Standing Rock, αντίσταση και μεταβίωση

Η εμπέδωση του πραγματικού ιστορικού προσώπου της νεωτερικότητας αποτελεί ένα χρονικά επιτακτικό και πένθιμο έργο στηλίτευσης της πορείας της – μιας πορείας οικο-γενοκτονίας η οποία μετρά περισσότερα από πεντακόσια χρόνια.42 Εμείς πια ζούμε το αποκύημά της: έναν αμέτρως οπλισμένο κόσμο γεμάτο φριχτές ανισότητες, ο οποίος συνεχίζει να συνθλίβεται από τη μέγγενη χρεοκοπημένων δογμάτων. Ακόμα και υπό αυτές τις συνθήκες, η αυτόχθων γνώση συνιστά και πάλι ζωντανή κριτική της νεωτερικότητας και των καταστροφικών αρχών της. Σε ένα σημαντικό δοκίμιό της για το The documenta 14 Reader η επιμελήτρια και συγγραφέας Candice Hopkins, με καταγωγή από το Πρώτο Έθνος του Carcross/Tagish, επικαλείται την ιδέα της «μεταβίωσης», έτσι όπως την εξέφρασε ο Anishinaabe ακαδημαϊκός Gerald Vizenor. Η μεταβίωση δεν συνιστά απλή επιβίωση:

Για τον Vizenor, η μεταβίωση υποδηλώνει ενεργό αντίσταση· συνιστά «απάρνηση της κυριαρχίας και των δυναστευτικών μοτίβων της τραγωδίας, του μηδενισμού και της θυματοποίησης». Η συνεχιζόμενη αντίσταση (και η ίδια η ύπαρξη) των αυτόχθονων πληθυσμών είναι τροχοπέδη στη λειτουργία της αυτοκρατορικής μηχανής, εκείνου του μηχανισμού που σε πρώτη φάση διεκδικεί νέα επικράτεια, έπειτα σφετερίζεται τους φυσικούς της πόρους και, τέλος, μετατρέπει τα πάντα –ακόμα και τους ανθρώπους– σε προϊόντα. Η διαφορά της μεταβίωσης –σε σχέση με την επιβίωση– είναι πως εισηγείται «έναν τρόπο προσέγγισης των αυτόχθονων μεθόδων στοχασμού και διαβίωσης πέρα από την πεπατημένη – έναν ανοίκειο και νεοφανή τρόπο».43

Πριν από τρία χρόνια, η ιστορικός και ακτιβίστρια Roxanne Dunbar-Ortiz εξέδωσε το An Indigenous People’s History of the United States.44 Αυτό το εκπληκτικό έργο είναι και η αιτία που πλέον διαθέτουμε σαφή εικόνα της εκδίωξης, της αντίστασης και της μεταβίωσης των αυτόχθονων πληθυσμών, αποτυπώνοντας τη δράση της λευκής ρατσιστικής αποικιοκρατίας και των τακτικών οικο-γενοκτονίας της νεωτερικότητας στη Βόρεια Αμερική. Όσα διδαχτήκαμε φωταγωγούν τις τακτικές και τους στόχους των σύγχρονων αυτοχθόνων παγκοσμίως και τους αγώνες τους για την υπεράσπιση της ζωής και του χώρου τους. Αυτοί οι αγώνες εμπνέουν και δίνουν ώθηση σε κοινωνικά κινήματα κατά της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, ήδη από την εξέγερση των Ζαπατίστας στην Τσιάπας το 1994. Σήμερα, οι ιδέες της περιβαλλοντικής και της κλιματικής δικαιοσύνης καθιστούν την οικο-γενοκτονία εξόφθαλμη, οπότε και πρέπει να καταπολεμηθεί εντός ενός αντικαπιταλιστικού και αντιαποικιοκρατικού πλαισίου. Θεωρώ πως το «κίνημα των κινημάτων» θα πρέπει να κάνει αρκετά βήματα παραπέρα αποκηρύσσοντας εμφατικά τον εξαιρετισμό του ανθρώπινου είδους. Ο συγκερασμός θετικών οραματισμών ήδη οδηγεί προς αυτή την κατεύθυνση: υβριδικές κουλτούρες επιβίωσης και βιοφιλίας αναδύονται υπό το λάβαρο της επισιτιστικής και της ενεργειακής αυτάρκειας.45 Το Standing Rock συνιστά το σημείο σύγκλισης όλων των παραπάνω.

Τον Απρίλιο του 2016, η LaDonna Brave Bull Allard, ιστορικός και πρεσβύτερη της φυλής των Sioux του Standing Rock, δημιούργησε έναν χώρο συλλογικής προσευχής στη γη της οικογένειάς της. Αυτή η πρώτη συγκέντρωση ήταν ο σπόρος για τη γέννηση του κινήματος διαμαρτυρίας ενάντια στον αγωγό DAPL (Dakota Access Pipeline). Πράγματι, αυτό το κίνημα όχι μόνο ένωσε τους αυτόχθονες πληθυσμούς της Βόρειας Αμερικής, αλλά συνέβαλε καταλυτικά και στον σχηματισμό πολυάριθμων συνασπισμών με ομάδες και κινήματα εκτός των κόλπων των αυτοχθόνων, τραβώντας τα βλέμματα και εξάπτοντας τη φαντασία μεγάλου μέρους του κόσμου. Το κίνημα απέκτησε και δικό του σύνθημα: Το Νερό Είναι Ζωή (Mni Wiconi). Εντούτοις, όπως εξηγεί και η Allard, το σύνθημα αυτό καθώς και η ιστορία και το κίνημα στα οποία παραπέμπει διαθέτουν μακρύ παρελθόν:

Στο σημείο όπου ο ποταμός Cannonball συναντά τον Missouri, εκεί όπου σήμερα έχουμε στρατοπεδεύσει αντιστεκόμενοι στο πέρασμα του αγωγού DAPL, υπήρχε μια υδάτινη δίνη η οποία σμίλευε μεγάλους σφαιρικούς ασβεστολιθικούς σχηματισμούς. Το πραγματικό όνομα του Cannonball είναι Inyan Wakangapi Wakpa – Ο Ποταμός που Φτιάχνει Ιερές Πέτρες. Το όνομα που δώσαμε στον χώρο αντίστασής μας, στη γη της οικογένειάς μου, είναι Το Στρατόπεδο της Ιερής Πέτρας. Αυτές οι πέτρες σταμάτησαν να φτιάχνονται από τότε που, κατά την περάτωση του φράγματος Oahe στα τέλη της δεκαετίας του ’50, το Σώμα Μηχανικών του Αμερικανικού Στρατού έσκαψε τις εκβολές του Cannonball και πλημμύρισε την περιοχή. Σκότωσαν ένα κομμάτι του ιερού μας ποταμού. Ήμουν κοριτσάκι όταν η πλημμύρα ήρθε και βεβήλωσε τη γη όπου ήταν θαμμένοι οι νεκροί μας, τη γη όπου χορεύαμε τον Χορό του Ήλιου. Σ’ εκείνο το νερό βρίσκεται ο λαός μας.46

Το κίνημα που φέρει τον τίτλο «Το Νερό Είναι Ζωή» διεκδικεί εκ νέου το νερό ως ένα υπερανθρώπινο κοινό αγαθό σε καιρούς που οι αυτόχθονες πληθυσμοί γνωρίζουν καλά πως μαστίζονται από την οικοκτονία και τον αφανισμό· σε καιρούς που επιτάσσουν άμεσες αποφάσεις και άμεση δράση. Ωστόσο, όπως ξεκαθαρίζει και η LaDonna Brave Bull Allard, το σύνθημα «Το Νερό Είναι Ζωή» πάνω απ’ όλα παραπέμπει στην αμερικανική αποικιοκρατία και στη μεταβίωση των αυτόχθονων πληθυσμών:

Από τους 380 αρχαιολογικούς χώρους που κινδυνεύουν με βεβήλωση κατά μήκος ολόκληρης της έκτασης του πετρελαιαγωγού –από τη Βόρεια Ντακότα έως το Ιλινόις– οι 26 βρίσκονται ακριβώς εδώ, στη συμβολή αυτών των δύο ποταμών. Πρόκειται για ένα ιστορικό εμπορικό μονοπάτι, μια τοποθεσία η οποία είναι ιερή όχι μόνο για τα Έθνη των Sioux, αλλά και γι’ αυτά των Arikara, των Mandan, και των Cheyenne του βορρά. Για άλλη μια φορά, το Σώμα Μηχανικών του Αμερικανικού Στρατού ενέκρινε την καταστροφή αυτών των χώρων. Η αμερικανική κυβέρνηση ρημάζει τοποθεσίες σημαντικότατες για την πολιτισμική και πνευματική μας κληρονομιά· εξανεμίζει τα ιστορικά μας χνάρια πάνω στη Γη και ταυτόχρονα εξανεμίζει την ύπαρξή μας ως λαού. Αυτές οι τοποθεσίες πρέπει να προστατευτούν, ειδάλλως ο κόσμος μας θα εκπνεύσει, είναι τόσο απλό. Οι νέοι μας έχουν το δικαίωμα να γνωρίζουν ποιοι είναι. Έχουν δικαίωμα στη γλώσσα, στην κουλτούρα και στην παράδοση. Ο τρόπος με τον οποίο τα μαθαίνουν όλα αυτά είναι μέσα από τη μέθεξη με τη γη μας και την ιστορία μας. Το να επιτρέψουμε σε μια πετρελαϊκή εταιρεία να κατασκάψει και να καταστρέψει το παρελθόν μας, τους προγόνους μας, τις καρδιές και τις ψυχές του λαού μας ισοδυναμεί με γενοκτονία. Σήμερα, σε αυτή την ιερή γη, περισσότερες από 100 φυλές έχουν ενωθεί για να προσευχηθούν και ν’ αγωνιστούν ομόψυχα, αψηφώντας το μαύρο φίδι. Και η προσέλευση συνεχίζεται. Αυτή είναι η πρώτη συνάθροιση των Oceti Sakowin (του συνόλου των φυλών των Sioux) από τη Μάχη του Greasy Grass (γνωστή και ως μάχη του Little Bighorn) 140 χρόνια πριν. Όταν εγκαινιάσαμε το Στρατόπεδο της Ιερής Πέτρας την 1η Απριλίου με στόχο ν’ ανακόψουμε την πορεία του αγωγού με μέσα την προσευχή και τις ειρηνικές αλλά στοχευμένες δράσεις, δεν γνωρίζαμε τι θα ακολουθούσε. Όμως οι προσευχές μας εισακούστηκαν. Πρέπει να θυμόμαστε πως η ιστορία μας αποτελεί συνέχεια ενός μακρού παρελθόντος. Είμαστε ακόμα εδώ. Μαχόμαστε ακόμα για τη ζωή μας, 153 χρόνια από τότε που η προ-προγιαγιά μου, η Mary, έγινε μάρτυρας της παράλογης δολοφονίας του λαού μου [από στρατεύματα των Ηνωμένων Πολιτειών στη Σφαγή του Whitestone Hill]… Είμαστε ένα με το ποτάμι, και το ποτάμι είναι ένα μ’ εμάς.47

Καθίσταται προφανές πως η ζωτικότητα και το περιεχόμενο της κουλτούρας των Lakota είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τη ζωή και την ιστορία της γης και του νερού. Μένει να κατανοήσουμε τη φύση αυτής της σχέσης και να τη σεβαστούμε, ώστε ν’ αποκτήσουμε επίγνωση της βίας που ασκούν οι εκσκαφείς, της ιεροσυλίας που διαπράττουν. Η πρόκληση βλάβης σε αυτή τη γη και σε αυτά τα νερά, η εκδίωξη των πληθυσμών που διαβιούν εδώ αποτελεί οικο-γενοκτονία. Αυτή είναι η ανοιχτή πληγή, ο χωρικός και πνευματικός κλονισμός στον οποίο υπόκεινται τόσοι και τόσοι αυτόχθονες πληθυσμοί – ένας κλονισμός για τον οποίο οι αυτουργοί του και εντεταλμένοι της νεωτερικότητας θα πρέπει να θλίβονται και να προσπαθούν να τον αναστρέψουν.48

Κατά τη διάρκεια της άνοιξης και του καλοκαιριού του 2016 ο αριθμός των υπερασπιστών του νερού που συγκεντρώθηκαν στο Standing Rock εκτινάχθηκε από μερικές δεκάδες σε εκατοντάδες και έπειτα σε χιλιάδες. Τα κύρια στρατόπεδα από ένα έγιναν τρία. Η γενναιότητα που επέδειξαν οι υπερασπιστές του νερού και, παράλληλα, οι φασιστικές τρομοκρατικές μέθοδοι που επιστρατεύτηκαν εναντίον τους είναι πλέον γνωστές στον κόσμο.49 Οι επικών διαστάσεων πορείες τις οποίες διοργάνωσε η ομάδα Rezpect Our Water (η οργανωμένη νεολαία των Lakota), το κάλεσμα του Στρατοπέδου της Ιερής Πέτρας, η ανταπόκριση της οποίας έτυχε, η αναβίωση του αγώνα – όλα αυτά άλλαξαν όλους εμάς που παρακολουθούσαμε έκθαμβοι και με αμείωτο ενδιαφέρον σε όλο τον πλανήτη. Η βία του σύγχρονου οργανωμένου κράτους-αποίκου βρισκόταν σε κοινή θέα, ασίγαστη, λαμβάνοντας τη μορφή τεθωρακισμένων οχημάτων, πλαστικών σφαιρών, εκτοξευτήρων νερού, γκλομπ, πάσης φύσεως δακρυγόνων, όπλων ηλεκτροπληξίας, ηχητικών όπλων καταστολής και χειροβομβίδων κρότου-λάμψης.50

Οι πρώτες διαταγές εκκένωσης είχαν αποδέκτη το στρατόπεδο των Oceti Sakowin, το μεγαλύτερο από αυτά που καταπατούσαν μια κατ’ όνομα δημόσια γη. Η προθεσμία που δόθηκε ήταν η 5η Δεκεμβρίου.51 Όμως η βία δεν γεννά πάντα βία – ορισμένες φορές ο κύκλος σπάει. Καθώς η διορία εκκένωσης πλησίαζε, το κίνημα του Standing Rock έλαβε την αναπάντεχη υποστήριξη των βετεράνων του αμερικανικού στρατού, με αποτέλεσμα η δυναμική ισορροπία του αγώνα ν’ αλλάξει. Ο βετεράνος Wesley Clark Jr. και ο Michael Wood Jr., πρώην πεζοναύτης, οργισμένοι από τις ειδήσεις και τις εικόνες που κατέφταναν από το πεδίο αντίστασης του Standing Rock, απηύθυναν κάλεσμα σε ολόκληρη την κοινότητα των παλαιμάχων. Σκοπός τους ήταν ο σχηματισμός μιας ομάδας η οποία θα δρούσε ως ανθρώπινη ασπίδα προστασίας των υπερασπιστών του νερού ενάντια στη στρατιωτικοποιημένη αστυνόμευση της δράσης τους.52 Η ανταπόκριση, αν και χλιαρή αρχικά, διογκωνόταν όσο πλησίαζε η 5η Δεκεμβρίου. Χονδρικά, στα στρατόπεδα κατέφτασαν 4.000 βετεράνοι αυξάνοντας το συνολικό ανθρώπινο δυναμικό σε 10.000.53 Την προηγουμένη της εκπνοής της διορίας το Σώμα Μηχανικών παρενέβη ανακοινώνοντας πως δεν θα χορηγούσε την απαιτούμενη άδεια γεώτρησης του εδάφους κάτω από τη λίμνη Oahe. Η γεώτρηση ήταν απαραίτητη για τη διέλευση του αγωγού DAPL, με αποτέλεσμα το έργο, προσωρινά τουλάχιστον, να παγώσει.54 Στις αρχές του 2017 ο Donald Trump διέταξε τη συνέχιση των εργασιών, διαλύοντας τα στρατόπεδα, οπότε οι αναπόφευκτες πρώτες διαρροές πετρελαίου ήταν θέμα χρόνου. Παρ’ όλα αυτά, ο αγώνας δεν έχει τελειώσει: το Standing Rock έδωσε ώθηση σε κινήματα αντίστασης κατά της διέλευσης άλλων αγωγών και κατά της ακατάσχετης εξάπλωσης των ενεργειακών υποδομών σε όλη την ήπειρο.55

Η αλληλεπίδραση μεταξύ των βετεράνων και των πρεσβυτέρων του Standing Rock φανερώνει πως η υπόθεση διαθέτει και άλλες πτυχές. Ο Clark, σε μετέπειτα συνέντευξή του, εξήγησε ότι περίμενε πως το τέλος της 5ης Δεκεμβρίου 2016 θα τον έβρισκε είτε στη φυλακή είτε στο νοσοκομείο. Όμως, μετά την ανακοίνωση του Σώματος Μηχανικών στις 4 Δεκεμβρίου, ο Clark πρόσθεσε τα εξής, ξεκινώντας με τα λόγια των ίδιων των πρεσβυτέρων:

«Κοίταξε, γνωρίζουμε πως έχετε σχεδιάσει ένα σωρό πράγματα, αλλά εμείς το μόνο που θέλουμε είναι ηρεμία και προσευχή…» Οι οδηγίες από μεριάς πρεσβυτέρων ήταν αρκετά σαφείς. Πιστεύουμε πως τόσο στις τάξεις του στρατοπέδου όσο και στη δική μας ομάδα είχαν παρεισφρήσει πληρωμένοι εγκάθετοι οι οποίοι λάμβαναν εντολές από την ιδιωτική εταιρεία ασφάλειας που εξυπηρετούσε τα συμφέροντα του DAPL. Αυτό που οι πρεσβύτεροι μου έδωσαν να καταλάβω ήταν πως [οι εγκάθετοι] επιδίωκαν τη βία στη γέφυρα και στα έμπροσθεν του μετώπου, ώστε να στιγματίσουν τη διαμαρτυρία ως αναταραχή. Πιστεύουμε πως είχαν οικονομικά κίνητρα ώστε να υποκινήσουν τη βία, συνεπώς η ασφαλέστερη οδός ήταν η ειρηνική διαμαρτυρία και η προσευχή σε ικανή απόσταση από τις δυνάμεις ασφαλείας.56

Έτσι, οι πρεσβύτεροι οργάνωσαν μια τελετή συγχώρεσης στην οποία μνημονεύτηκαν ιστορικά εγκλήματα, εκφράστηκαν απολογίες και διαμοιράστηκαν συναισθήματα. Ο Clarke ζήτησε την παρακάτω ξεχωριστή και δημόσια συγγνώμη:

Ήρθαμε. Σας πολεμήσαμε. Σας πήραμε τη γη. Υπογράψαμε συνθήκες που αθετήσαμε. Κλέψαμε ορυκτά από τους ιερούς σας λόφους. Σκαλίσαμε με δυναμίτη τα πρόσωπα των προέδρων μας στο ιερό βουνό σας. Σας πήραμε ακόμα περισσότερη γη, σας πήραμε τα παιδιά και προσπαθήσαμε να σας πάρουμε και τη γλώσσα, προσπαθήσαμε να την αφανίσουμε, τη γλώσσα που σας έδωσε ο Θεός, ο Δημιουργός. Δεν σας σεβαστήκαμε, μολύναμε τον πλανήτη σας και σας βλάψαμε με πάμπολλους τρόπους – όμως ήρθαμε εδώ για να σας ζητήσουμε συγγνώμη. Είμαστε στη διάθεσή σας και εκλιπαρούμε για τη συγχώρεσή σας.57

Όπως αποδεικνύει και η φωτογράφηση του γεγονότος, αυτή η επιμελώς οργανωμένη και εξαιρετικά προβεβλημένη στα μίντια κοινή εκδήλωση πρεσβυτέρων και βετεράνων αποτέλεσε μια κίνηση πολιτικής αμφισβήτησης των κυρίαρχων δογμάτων της αποικιοκρατικής εξουσίας. Όπως και να ’χει, το συναίσθημα που εκλύθηκε και μεταδόθηκε ήταν και παραμένει πολύ ισχυρότερο από οποιαδήποτε πολιτική δήλωση ή κίνηση τακτικής.

▪

Από τις συζητήσεις μας με τον Bobby εκείνο το πενθήμερο του Φλεβάρη η Rozalinda κι εγώ ανακαλύψαμε πως υπάρχουν πολλές πτυχές της αυτόχθονος γνώση, οι οποίες είναι αδύνατο να μεταφραστούν σε μια γλώσσα όπως τα αγγλικά, που είναι εννοιολογικά διαποτισμένη από την αποικιοκρατία· μια γλώσσα άρρηκτα συνδεδεμένη με το τραύμα της γενοκτονίας και της οικολογικής βίας, δηλωτική μιας σημασιολογικά αφηρημένης διαλέκτου η οποία ενισχύει τον χωρικό αποκλεισμό, τον σφετερισμό των φυσικών πόρων και την εξολόθρευση. Η χρήση και μόνο όρων όπως «Φλόριντα», «ιδιοκτησία», «νόμος» ή «φυλή» προσυπογράφει και διαιωνίζει ένα βίαιο καθεστώς το οποίο το Συμβούλιο έχει αποκηρύξει. Αρκετές φορές στις συζητήσεις μας ο Bobby μάς σταματά για να μας διορθώσει και να μας επιστήσει την προσοχή στο συγκεκριμένο ζήτημα. Μας παροτρύνει να σταματήσουμε να χρησιμοποιούμε τον όρο «Φλόριντα» και μας μαθαίνει την ονομασία που οι αυτόχθονες έδωσαν στη χερσόνησο. Αναφέρει τα εξής:

Μπορείτε να λέτε: επισκεφτήκαμε τον Πρώτο Λαό αυτής της γης και μας είπαν πως το όνομά της είναι Echabonmic. Έτσι μας το είπανε, και αυτό είναι τ’ όνομα που μας είπαν πως πρέπει να χρησιμοποιούμε από δω και πέρα. Επειδή η «πολιτεία της Φλόριντα» αφαιρεί τη ζωή.

Μας πήρε αρκετό καιρό για ν’ αποκτήσουμε πλήρη επίγνωση του μόχθου των λαών του Συμβουλίου και της αφάνειάς τους. Στις συζητήσεις μας συμφωνήσαμε πως έργο μας δεν είναι να προκύψει μια νέου τύπου εκπροσώπηση για τον Bobby και το Συμβούλιο. Ο στόχος μας δεν είναι να μιλήσουμε εκ μέρους τους, ούτε και αντιλαμβανόμαστε τη συνεργασία μας ως έργο τέχνης ή εικαστικό πρότζεκτ. Κατανοούμε και υπενθυμίζουμε συνεχώς στον εαυτό μας πως με όποιον τρόπο και να παρουσιάσουμε αυτούς του Πληθυσμούς, ο απολογισμός μας παραμένει διηθημένος από το φίλτρο αλλότριων αποίκων. Δεν είμαστε ειδήμονες και ποτέ δεν πρόκειται να γίνουμε μέλη αυτής της κοινότητας. Επιστρέψαμε στην Echabonmic ως μονάδες αφιερωμένες σε έναν σκοπό, όχι ως κοινωνικοί επιστήμονες.

Ωστόσο, κατά την παραμονή μας εκεί, άρχισε να γίνεται προφανές πως το Συμβούλιο ζητούσε τη βοήθειά μας με συγκεκριμένο τρόπο. Ξανά και ξανά μας ανέφεραν πως αναζητούν συμμάχους στις τάξεις ομάδων –και ιδιαίτερα αυτόχθονων ομάδων– εκτός των Ηνωμένων Πολιτειών. «Από οποιονδήποτε χώρο εκτός των αμερικανικών συνόρων», κατά τα λεγόμενα του Bobby. Η απουσία από το οπτικό πεδίο της κυρίαρχης κουλτούρας ίσως ήταν χρήσιμη τακτική επιβίωσης μέχρι και τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Ωστόσο, απ’ ό,τι φαίνεται, το Συμβούλιο κατέληξε πως η επιβίωσή τους πλέον εξαρτάται από την έξωθεν αναγνώριση. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο ελπίζουν να στρέψουν την πίεση του Διεθνούς Δικαίου και των θεσμών προς την αμερικανική κυβέρνηση. Συμφωνήσαμε πως θα εξετάσουμε τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να συνδράμουμε στον σκοπό τους μέσω των ακαδημαϊκών, ακτιβιστικών και πολιτιστικών διαύλων που έχουμε στη διάθεσή μας. Επίσης, προσφερθήκαμε να συνεργαστούμε στη δημιουργία κάποιων μικρών φιλμ, εν είδει «μηνυμάτων», όπου οι αυτόχθονες θα μπορούν να συστηθούν και να προβάλουν τον αγώνα τους.

Όμως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Η κουλτούρα των λαών του Συμβουλίου είναι προφορική: «από βλέμμα σε βλέμμα και από ανάσα σε ανάσα». Η διαβίβαση των μηνυμάτων του Bobby είναι αργή, μη γραμμική και δεν συνοψίζεται εύκολα. Από την άλλη, η Rozalinda κι εγώ δουλεύουμε με εικόνες και με λέξεις – αγγλικές λέξεις. Το γλωσσικό χάσμα συνεχίζει να μας στοιχειώνει. Ο Bobby, του οποίου το πατρογονικό όνομα είναι Ishagape, μας ενημερώνει πως το πρόβλημα δεν είναι απλώς το αποικιοκρατικό λεκτικό φορτίο της γλώσσας των εισβολέων, αλλά και η διαφορετική περιρρέουσα ενέργειά της. Όταν ο Bobby χρησιμοποιεί τη γλώσσα του για να περιγράψει διάφορα πράγματα, οι λέξεις είναι ζωντανές, φέρουν ενέργεια. Εντούτοις, όταν περιγράφει τα ίδια πράγματα στα αγγλικά, η ζωντάνια και η ενέργεια απουσιάζουν. Δεν μπορούμε να προσφέρουμε λύση σε αυτό το πρόβλημα, αλλά τουλάχιστον αναγνωρίζουμε την ύπαρξή του. Η παρουσίαση ή η μεταβίβαση των ηχογραφημένων στα αγγλικά μηνυμάτων του Ishagape αποτελεί συμβιβασμό και ταυτόχρονα ομολογία της πραγματικής εξουσίας της κυρίαρχης νεοαποικιοκρατικής παγκόσμιας γλώσσας, μιας εξουσίας η οποία συνιστά και την καρδιά του προβλήματος. Οι διεργασίες της αντίστασης, της ανθεκτικότητας και της μεταβίωσης ευδοκιμούν εκτός της κυρίαρχης γλώσσας και της κουλτούρας της νεωτερικότητας, όμως, παρ’ όλα αυτά, ορισμένες φορές χρειάζεται να περιγραφούν, ατελώς, εντός ενός ανεπαρκούς διαθέσιμου λεκτικού πλαισίου.

Μια προβληματική συγχώρεση

Η Roxanne Dunbar-Ortiz, σχολιάζοντας τις εναρκτήριες ομιλίες του πρώην προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Μπαράκ Ομπάμα, γράφει: «Η επισφράγιση της δημοκρατίας επιβάλλει άρνηση της αποικιοκρατίας, όμως η άρνηση δεν συνιστά και αναίρεση».58 Κατά την ευρωπαϊκή εισβολή στη Βόρεια Αμερική ορδές αποίκων διψασμένων για γη εξαπολύθηκαν σε μια ήπειρο η οποία ήδη κατοικούνταν από εκατοντάδες διαφορετικούς αυτόχθονες πληθυσμούς. Το αποικιοκρατικό έργο της ανώτερης λευκής φυλής, και έπειτα η γέννηση και η οικοδόμηση του κράτους των Ηνωμένων Πολιτειών, προϋπέθετε τον εκτοπισμό και την εκδίωξη αυτών των αυτοχθόνων, καθώς και την εισροή υποδουλωμένων αφρικανικών πληθυσμών και αμέτρητων άλλων εκπατρισμένων ανθρώπων, δέσμιων ενός καθεστώτος ουσιαστικής ειλωτείας, καταδικασμένων σε καταναγκαστική εργασία.59 «Θάνατος στον Ινδιάνο, προκοπή για τον άνθρωπο». Αυτή ήταν η συνταγή της πολιτισμικής γενοκτονίας, η οποία, επανειλημμένα εξωραϊσμένη, εντάχθηκε στον μύθο των απαρχών του κράτους των Ηνωμένων Πολιτειών. Σε αυτούς τους μύθους, τους οποίους όλοι ανεξαιρέτως οι Αμερικανοί πολιτικοί δεν διστάζουν να επικαλεστούν ακόμα και σήμερα, επαναδιατυπώνεται μια ιστορία κατάφωρης κλοπής και τρομοκρατίας, απεικονίζοντάς τες ως επιταγή της μοίρας – ως το κεκτημένο θεόσταλτο δικαίωμα μιας νέας και ξεχωριστής δημοκρατίας.60 Οι μύθοι της νεωτερικότητας κάνουν το ίδιο, μόνο που το κάνουν σε παγκόσμια κλίμακα εμμένοντας σε μια εσφαλμένη εικόνα της οικο-γενοκτονίας ως μιας εκσυγχρονισμένης εκδοχής των εννοιών της ελευθερίας και της ευτυχίας. Αυτές οι φαντασιώσεις υπεροχής λαμβάνουν διαρκώς πολιτιστικό βήμα, συχνά υπό κωδικοποιημένη μορφή. Τέτοιου τύπου πολιτιστικές εκφράσεις, εξεταζόμενες ως κοινωνικά δεδομένα, γίνονται ορατές και ερμηνεύονται εκ των συμπτωμάτων. Αυτό είναι το κριτικό έργο της αποαποικιοποίησης, μια απαραίτητη και συναισθηματικά οδυνηρή δουλειά η οποία προϋποθέτει αναζήτηση και αμφισβήτηση της επικρατούσας ιστορικής μνήμης.

Στις 12 Ιουλίου 2007, δύο στρατιωτικά ελικόπτερα της Πρώτης Μεραρχίας Ιππικού του Αμερικανικού Στρατού άνοιξαν πυρ κατά πολιτών στη συνοικία της Νέας Βαγδάτης, στο Ιράκ, τραυματίζοντας δύο παιδιά και αφήνοντας πίσω τους εννιά νεκρούς, συμπεριλαμβανομένων δύο δημοσιογράφων του Reuters. Το 2010, ο οργανισμός Wikileaks έδωσε στη δημοσιότητα ένα απόρρητο δεκαεπτάλεπτο βίντεο της σφαγής, με τίτλο “Collateral Murder” (Παράπλευρη Δολοφονία), καταγεγραμμένο από το σκόπευτρο του ελικοπτέρου.61 Το διεθνές σκάνδαλο που ξέσπασε ήταν απόρροια της «ψυχαγωγικής» διάστασης τέτοιων high-tech εκτελέσεων, η οποία γίνεται εμφανής τόσο από τις επάλληλες εικόνες όσο και από τις ηχογραφημένες συζητήσεις των πιλότων και των πυροβολητών. Η άλλη ονομασία των στρατιωτικών ελικοπτέρων AH-64 της Boeing, της 76ης μεγαλύτερης εταιρείας στον κόσμο, είναι “Apache”.62 Τα Apache αντικατέστησαν την προηγούμενη γενιά στρατιωτικών ελικοπτέρων ονόματι “Cheyenne”. Όπως και οι Lakota Sioux, έτσι και αυτοί οι αυτόχθονες πληθυσμοί –οι Apache και Cheyenne δηλαδή– ήταν στόχος του 7ου Τάγματος Ιππικού κατά την τελευταία φάση των επονομαζόμενων Ινδιάνικων Πολέμων του 19ου αιώνα. Το 7ο Τάγμα Ιππικού υπήρξε ένα νευραλγικής σημασίας όργανο καταστολής και γενοκτονίας κατά μήκος των Μεγάλων Πεδιάδων των Ηνωμένων Πολιτειών. Το Τάγμα εξακολουθεί να υφίσταται και συμμετείχε ενεργά στην αμερικανική εισβολή στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ. Τα δύο ελικόπτερα που συμμετείχαν στη σφαγή του 2007 είχαν την κωδική ονομασία Crazyhorse 1/8 και Crazyhorse 1/9. Ο Crazy Horse (Τρελό Άλογο), πολέμαρχος των Oglala Lakota, συσπείρωσε τους αυτόχθονες πληθυσμούς στην αντίσταση κατά της αμερικανικής αποικιοκρατίας. Μαζί με τον Sitting Bull (Καθιστός Ταύρος) οδήγησαν τον στρατό των αυτοχθόνων στη νίκη ενάντια στο 7ο Τάγμα Ιππικού του αντισυνταγματάρχη Custer στη μάχη του Little Bighorn το 1876. Μετά την παράδοσή του τον επόμενο χρόνο, ο Crazy Horse δολοφονήθηκε από φρουρούς του αμερικανικού στρατού. Το 1890, ο Sitting Bull πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε από την Αστυνομία Ινδιάνων, η οποία είχε λάβει εντολές για τη σύλληψή του.63 Καθίσταται προφανές πως όταν οι πληθυσμοί και οι πολεμιστές των αυτοχθόνων εξολοθρεύονται ή αποδυναμώνονται, τα ονόματά τους τυγχάνουν ιδιοποίησης ως τρόπαια και σύμβολα της αποικιοκρατικής εξουσίας.

Είκοσι τρία χρόνια μετά το τέλος των Ινδιάνικων Πολέμων, το Αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών παρέδωσε στην κυκλοφορία ένα κέρμα των 5 σεντ με το όνομα Indian Head, ή αλλιώς Buffalo. Οι στόχοι της οικο-γενοκτονίας πλέον κοσμούσαν νομίσματα, το έμβλημα δηλαδή της σαρωτικής ομογενοποίησης και της ανεξέλεγκτης συσσώρευσης. Όπως παρατηρεί και η Dunbar-Ortiz, η ομάδα ειδικών αποστολών των Navy SEALS, η οποία, τον Μάιο του 2011, εκτέλεσε τον Οσάμα μπιν Λάντεν, είχε δώσει στον στόχο της την κωδική ονομασία “Geronimo”.64 Ποιος είναι ο τρομοκράτης, εντέλει; Οι θριαμβευτές του πολέμου επιχειρούν να ελέγξουν το διαλεκτικό πεδίο, όμως αυτοαναιρούνται από τις ίδιες τις γλωσσικές τους (και όχι μόνο) αντιφάσεις. Στο Standing Rock το στήσιμο και η βία των στρατιωτικοποιημένων αστυνομικών σωμάτων θύμιζαν κατοχικές στρατιωτικές δυνάμεις. Στη διάλεκτο των Αμερικανών στρατιωτών και αξιωματικών η εχθρική κατεχόμενη επικράτεια ονομάζεται «Ινδιάνικη Γη».65 Ο λεκτικός αναμηρυκασμός είναι εμφανής, όπως και η συλλογιστική πίσω από αυτόν. Παρά την εκλογή Τραμπ, όμως, αυτή η κυρίαρχη συλλογιστική βρίσκεται σε κρίση στα τελευταία στάδια της νεωτερικότητας. Πρόκειται για μια επικίνδυνη συγκυρία, εντούτοις το μερίδιο του αφυπνισμένου κοινού συνεχώς αυξάνεται, όπως και ο ρυθμός με τον οποίο αυτό αντλεί διδάγματα. Φαίνεται πως πολλοί βετεράνοι έχουν αναδιφήσει την ιστορία σε τέτοιο βάθος, ώστε να προβούν σε δημόσια διακήρυξη αφοσίωσης στον πάλαι ποτέ εχθρό. Στην τελετή συγχώρεσης στο Standing Rock, ο Wesley Clark Jr. φορούσε τη στολή του 7ου Τάγματος.

Πράγματι, σε ένα ιδιαίτερα προβεβλημένο στιγμιότυπο από την εν λόγω τελετή της 5ης Δεκεμβρίου 2016 βλέπουμε έναν πρεσβύτερο των Lakota Sioux να δέχεται τη συγγνώμη του Wesley Clark Jr.66 Κατόπιν, μάθαμε πως ο πρεσβύτερος της εικόνας ήταν ο Leonard Crow Dog των Sicangu Lakota, πνευματικός ηγέτης ο οποίος χαίρει ιδιαίτερου σεβασμού και διαθέτει μακροχρόνιους δεσμούς με το American Indian Movement (Κίνημα των Αμερικανών Ινδιάνων), την ομάδα πίεσης, γνωστής και ως AIM. Υπήρξε ένας από τους διοργανωτές του Trail of Broken Treaties (Το Μονοπάτι των Αθετημένων Συνθηκών), της πορείας η οποία έγινε το 1972 με τελικό προορισμό την Ουάσινγκτον. Τότε, οι διαδηλωτές, υπό την καθοδήγηση του ΑΙΜ και ενός συνασπισμού αυτόχθονων ομάδων, κατέλαβαν τα γραφεία της Υπηρεσίας Ινδιάνικων Υποθέσεων για έξι μέρες. Για τους σκοπούς της πορείας συντάχθηκε μια «Χάρτα Είκοσι Σημείων» η οποία παρουσιάστηκε στα Ηνωμένα Έθνη. Πάνω από τρεις δεκαετίες αργότερα η χάρτα αποτέλεσε τη βάση για τη Διακήρυξη των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Αυτόχθονων Πληθυσμών του 2007.67 Τον Φεβρουάριο του 1973, στο χωριό του Wounded Knee, στον Ινδιάνικο Καταυλισμό του Pine Ridge της Βόρειας Ντακότα, τέσσερις ώρες νότια του Standing Rock, κατέφτασε μια αποστολή με μέλη του AIM. Είχαν προσκληθεί για την προστασία των παραδοσιαρχικών μελών της φυλής τα οποία βάλλονταν από το ολοένα και βιαιότερο διοικητικό καθεστώς του φιλικά διακείμενου στην Αμερική προέδρου της, του Richard Wilson. Κατά τη διάρκεια της θητείας του η παραστρατιωτική δύναμη μισθοφόρων την οποία είχε στην υπηρεσία του, η επονομαζόμενη GOON squad, τρομοκρατούσε παραδοσιαρχικούς πληθυσμούς και υποστηρικτές του AIM. Κατά τη δεκαετία του ’70 περισσότεροι από 50 άνθρωποι οι οποίοι αντιτάχθηκαν στο καθεστώς δολοφονήθηκαν, ανάμεσά τους και ο Pedro Bissonette, διευθυντής του Οργανισμού Πολιτικών Δικαιωμάτων των Oglala Sioux, της ομάδας η οποία, σε συνεργασία με τους πρεσβυτέρους, είχε καλέσει τον ΑΙΜ στο Pine Ridge.68 Οι Oglala Sioux και οι προσκεκλημένοι ακτιβιστές του AIM περικυκλώθηκαν από Ομοσπονδιακούς Αστυνόμους, από πράκτορες του FBI, από ελεύθερους σκοπευτές, από ελικόπτερα και από δεκαπέντε τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού.69 Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας, η οποία κράτησε 71 μέρες, ο Leonard Crow Dog πρωτοστάτησε στις προσευχές της αυγής και αναβίωσε τον «Χορό των Πνευμάτων» στον χώρο όπου το 1890 είχε συμβεί η Σφαγή του Wounded Knee,70 μια θηριωδία του 19ου αιώνα κατά την οποία στρατιώτες του 7ου Τάγματος δολοφόνησαν 300 ειρηνικά κατασκηνωμένους Miniconjou Lakota και Hunkpapa Lakota – άντρες, γυναίκες και παιδιά.71 Στρατός και μανδαρίνοι της αποικιοκρατίας κινδύνευαν να περιέλθουν σε κατάσταση πανικού εξαιτίας της εξάπλωσης του κινήματος του Ghost Dance, του Χορού των Πνευμάτων. Καθώς ήταν μια τελετή πολιτισμικού πένθους στην οποία αποτινόταν φόρος τιμής στους χαμένους προγόνους και στα σφαγιασμένα βουβάλια με τα οποία οι αυτόχθονες μοιράζονταν την ίδια γη, ο Χορός των Πνευμάτων των Lakota «υποσχόταν την επαναφορά του κόσμου των αυτοχθόνων στην προ αποικιοκρατίας εποχή, απομακρύνοντας τους εισβολείς και ξαναζωντανεύοντας τον βούβαλο».72 Ο προπάππος του Leonard Crow Dog, ο Jerome Crow Dog, ανήκε στους πρωτοστάτες του κινήματος του Χορού των Πνευμάτων, το 1889.73 Το 1973, πρώτη φορά έπειτα από 80 χρόνια, ο κύκλος έκλεισε και πάλι και ο Χορός των Πνευμάτων αναβίωσε πάνω σε ιερή γη.74 «Η γη αυτή δεν μας ανήκει», είπε ο Leonard Crow Dog στην τελετή συγχώρεσης στο Standing Rock τον περασμένο Δεκέμβρη, «εμείς ανήκουμε στη γη».75

Μολαταύτα, αυτή η εικόνα γενναιοψυχίας και αλληλεγγύης υποδηλώνει μια φόρτιση την οποία δεν μπορούμε να παραβλέψουμε. Παρά τη δημόσια συγγνώμη του Clark, εν πολλοίς οι βετεράνοι, ως οντότητες με πολιτική υπόσταση, δεν έχουν υποστεί την αρμόζουσα κριτική αποδόμηση. Από τη σύστασή του, ο αμερικανικός στρατός αποτελεί ένα αποικιοκρατικό όργανο του λευκού εξαιρετισμού. Το γενοκτονικό παρελθόν του κατά των αυτόχθονων πληθυσμών της Βόρειας Αμερικής έχει διαμορφώσει κυτταρικά την κουλτούρα του και συνεχίζει να διαμορφώνει τις ιμπεριαλιστικές τακτικές εισβολής και επιβολής σε ολόκληρο τον πλανήτη. Η ίδια η επίγνωση αυτού του παρελθόντος συνιστά αποκήρυξη των δεδηλωμένων, όσο ο θεσμός του βετεράνου, ως συλλογικό υποκείμενο, παραμένει αποικιοκρατικός. Όταν επικαλούμαστε τον βετεράνο στρατιώτη και τον ανάγουμε σε αντικείμενο δημόσιου θαυμασμού, νομιμοποιείται μια ολόκληρη κουλτούρα βαθιάς βίας.76 Έτσι, εδραιώνεται ολόκληρος ο μηχανισμός του εθνικού κράτους: αποκτώντας συναίνεση στις διαδικασίες μιας κίβδηλης δημοκρατίας και συναίνεση σε ένα αυθαίρετο δίκαιο και μια αυθαίρετη έννοια της ευταξίας· συναίνεση στον καθορισμό των υποχρεώσεων των πολιτών και στη δημιουργία δομών και κριτηρίων αποκλεισμού από αυτές. Ορισμένοι θεώρησαν πως οι νεοαφιχθέντες βετεράνοι έφεραν μαζί τους στο Standing Rock και το αμερικανικό κράτος.77 Επιπροσθέτως, εκατοντάδες αυτόχθονες βετεράνοι βρίσκονταν ήδη στα στρατόπεδα· εργάζονταν, προσεύχονταν και συμμετείχαν στις τελετές για πολλούς μήνες. Για λόγους συνυφασμένους με την αποικιοκρατική παρακαταθήκη, οι αυτόχθονες πληθυσμοί έχουν υπηρετήσει στον αμερικανικό στρατό περισσότερο από κάθε άλλη εθνοτική ομάδα. Πράγματι, οι πληθυσμοί αυτοί υπήρξαν στόχος συστηματικής στρατολόγησης.78 Με την ξαφνική άφιξη των 4.000 βετεράνων του Clark η αμερικανική σημαία έκανε και πάλι την εμφάνισή της, αξιώνοντας πλέον δάφνες, και όχι ως σύμβολο άρνησης, ανάποδα κρεμασμένη, όπως συνέβαινε μέχρι τότε.79 Η εικόνα του βετεράνου στρατιώτη είναι πολυσύνθετη και αμφίσημη: υποδηλώνει διαφορετικά πράγματα σε διαφορετικούς πληθυσμούς.80 Το ζήτημα εδώ είναι η συνειρμική ισχύς της, η οποία βρίσκεται στο απυρόβλητο στην επικρατούσα αποικιοκρατική κουλτούρα. Υπό αυτό το πρίσμα, τούτη η εξαιρετικά φορτισμένη διακήρυξη συμφιλίωσης κατά την τελετή συγχώρεσης φαντάζει πρόωρη.

Αναμφισβήτητα, το γεγονός πως οι αυτόχθονες πρεσβύτεροι άκουσαν και αποδέχτηκαν τη συγγνώμη των αποίκων βετεράνων αποτελεί κίνηση εξαιρετικής γενναιοδωρίας· και σίγουρα υφίστανται πολλές ομάδες, προερχόμενες από έθνη υπαίτια αποικιοκρατικής βίας, οι οποίες αποζητούν ευθαρσώς τη συγχώρεση. Ωστόσο, όσο η πολιτική υπόσταση του Αμερικανού βετεράνου στρατιώτη αιμοδοτείται από τέτοιου τύπου επιτηδευμένες εκδηλώσεις, διαιωνίζεται ακέραιο αυτό που η Dunbar-Ortiz αποκαλεί «λανθάνουσα επιταγή της μοίρας».81 Τέτοιου τύπου τακτικές επιβίωσης είναι εσφαλμένες και τέτοιου τύπου νεωτερικές κουλτούρες είναι καλό –για την ακρίβεια, είναι αναγκαίο– να εξαλειφθούν. Ο δε στοχασμός πάνω στο τι πρέπει να συμβεί ώστε να επέλθει η εξάλειψή τους συνιστά οδυνηρή και δυσάρεστη διαδικασία. Για να εξαλειφθεί λοιπόν η αποικιοκρατία, θα πρέπει να αποχωρήσουν οι άποικοι. Θα πρέπει να παραιτηθούν από την κυριότητα όσων έχουν κλέψει και θα πρέπει να προβούν σε κάτι περισσότερο από συμβολικές κινήσεις εάν θέλουν να επανορθώσουν για το διαγενεακό τραύμα που προκάλεσε η βία τους. Αιτία προβληματισμού; Η δέουσα αποζημίωση προϋποθέτει κάτι περισσότερο από μια συγγνώμη, ασχέτως αν αυτή συνοδεύεται από μια επίδειξη γνήσιου θάρρους κατά τη διάρκεια κάποιας σύντομης επίσκεψης. Προϋποθέτει την αποκατάσταση μιας κατά πολύ μεγαλύτερης επικράτειας, κατάλληλης για την υπερανθρώπινη ευδοκίμηση των αυτόχθονων πολιτισμών και των παραδόσεων· παροχές ικανές να επιφέρουν πλήρη και βιώσιμη αυτάρκεια· τη βαθιά αναδιάρθρωση του εθνικού και του Διεθνούς Δικαίου, ώστε να εξασφαλίζεται και νομικά η προστασία της γης, των υδάτων και των ιερών οικολογικών κοινοτήτων. Οτιδήποτε λιγότερο δεν θα έθετε καν τις βάσεις μιας ουσιαστικής συμφιλίωσης. Δεν προσπαθώ να φανώ ασεβής, ούτε και να μειώσω την ευσυνειδησία που έχουν επιδείξει και τα βήματα που έχουν κάνει βετεράνοι όπως ο Clark – είναι καθ’ όλα σπουδαία. Όμως ο δρόμος είναι μακρύς. Η αποαποικιοποίηση απαιτεί τον αφοπλισμό της νεοαποικιοκρατικής εξουσίας, εντός και εκτός συνόρων, και αυτός ο σκοπός δεν συνάδει με έναν τυποποιημένο εθνικισμό ο οποίος συνεχίζει να υπηρετεί και να εξιδανικεύει την κουλτούρα του αμερικανικού στρατού η οποία επιτάσσει «καθολική κυριαρχία». Το συγκεκριμένο ζήτημα έχει απασχολήσει ελάχιστα τον δημόσιο διάλογο. Η ίδια η απουσία του αντικατοπτρίζει το πόσο η αμερικανική ψυχοσύνθεση ρέπει φυσιολογικά προς τον πόλεμο, δεδομένης της πολιτικής καλλιέργειας του φόβου και της ανασφάλειας. Αυτή η εικόνα συγχώρεσης υπήρξε αποτελεσματική ως κίνηση πολιτικού θεάτρου και πολιτικής μεσολάβησης, ωστόσο παραμένει ένα ημίμετρο.

Το Προγονικό Έθνος των Miccosukee Simanolee82

Επισκιασμένος από τους κοσμαγάπητους παραθεριστικούς προορισμούς της επονομαζόμενης Φλόριντα, διαβιώντας στους τραυματισμένους υδροβιότοπους –υδροβιότοπους περιστοιχισμένους από αυτοκρατορίες αγροτικών προϊόντων, τσιμεντένια εργοστάσια και ημιτελή έργα μηχανικών–, ένας αυτόχθονας πληθυσμός αγωνίζεται για την επιβίωσή του. Ο περισσότερος κόσμος γνωρίζει την εύρωστη φυλή των Seminole της Φλόριντα, τη φυλή με το εταιρικό προφίλ. Οι πιο πληροφορημένοι ίσως γνωρίζουν και τη μικρότερη και λιγότερο ισχυρή φυλή των Miccosukee της Φλόριντα. Και οι δύο αυτές ομάδες οργανώθηκαν και εντάχθηκαν στο ομοσπονδιακό σύστημα διαχείρισης φυλών και προστατευόμενων περιοχών κατά τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 με απώτερο στόχο την εξαγορά των έννομων αξιώσεών τους στην προγονική τους γη και την υπαγωγή στο ίδιο καθεστώς μιας γηραιότερης και πιο παραδοσιακής αυτόχθονος κοινότητας. Ελάχιστοι γνωρίζουν πως αυτή η παραδοσιακή κοινότητα, της οποίας το μεταφρασμένο όνομα είναι Το Συμβούλιο των Αυτόχθονων Λαών του Προγονικού Έθνους των Miccosukee και Simanolee, αρνήθηκε να ενταχθεί σε αυτό το αποικιοκρατικό καθεστώς, επιλέγοντας αντ’ αυτού να διατηρήσει την κουλτούρα της, τη γλώσσα της, τις φατρίες και τα τελετουργικά της, όπως προστάζει ο Δημιουργός. Μιας και οι Αυτόχθονες Λαοί του Συμβουλίου ήδη γνωρίζουν ποιοι είναι και πώς πρέπει να ζουν, δεν έχουν αποζητήσει την υποτιθέμενη αναγνώριση που συνεπάγεται η ένταξη στο ομοσπονδιακό σύστημα διαχείρισης φυλών και προστατευόμενων περιοχών. Μιας και γνωρίζουν ότι ανήκουν στη γη και ότι ο δεσμός αυτός είναι άρρηκτος, ότι η γη δεν αποτελεί ιδιοκτησία που επιδέχεται αφέντη, δεν έχουν αποδεχτεί κανέναν από τους επονομαζόμενους διακανονισμούς της αμερικανικής κυβέρνησης προς αποζημίωση για τη γη τους. Μέχρι και σήμερα οι Λαοί του Συμβουλίου είναι ο μόνος αυτόχθονας πληθυσμός της επονομαζόμενης Φλόριντα ο οποίος διαβιώνει τηρώντας τις παραδοσιακές φατρίες και τα τελετουργικά και που ποτέ δεν παραχώρησε το αναφαίρετο δικαίωμά του σε αυτόν τον τρόπο ζωής στη γη που περιδιαβαίνει για τόσο καιρό. Εντούτοις, οι απειλές για την ύπαρξή τους σήμερα έχουν γίνει σοβαρές.

Οι Λαοί του Συμβουλίου είναι οι προγονικοί θεματοφύλακες της χερσονήσου και η παραδοσιακή σχέση που διατηρούν με αυτή τη γη παραμένει αναλλοίωτη. Ωστόσο, ζουν χωρίς να διαθέτουν κάποια θεσμικά εξασφαλισμένη επικράτεια και χωρίς τα διοικητικά εχέγγυα που θα τους προσέδιδαν νομική υπόσταση. Για σαράντα χρόνια, από το 1818 έως το 1858, η αμερικανική κυβέρνηση είχε εξαπολύσει εναντίον τους έναν σποραδικό γενοκτονικό πόλεμο εκτοπισμού τους. Ακόμα και σήμερα, το διαγενεακό τραύμα που φέρουν εξαιτίας αυτού του πολέμου έχει τύχει ελάχιστης αναγνώρισης. Η οικοκτονική επίδραση της αποικιοκρατίας και της βιομηχανίας συνεχίζει να καταστρέφει τους υδροβιότοπους και τις λεκάνες απορροής της χερσονήσου, ενώ τα ψάρια και τα ζώα από τα οποία οι Λαοί του Συμβουλίου εξαρτώνται για την τροφή τους είτε έχουν εξαφανιστεί είτε έχουν γίνει τοξικά προς βρώση. Το διοικητικό καθεστώς του Εθνικού Πάρκου των Everglades και του Καταφυγίου του Big Cypress εκτόπισε τους Λαούς του Συμβουλίου από μια γη στην οποία ζούσαν και την οποία φρόντιζαν επί γενιές· σήμερα, αυτοί οι κρατικοί οργανισμοί, οι οποίοι θεωρητικά αποσκοπούν στη φροντίδα ολόκληρης της κοινότητας, απαγορεύουν στους αυτόχθονες να συλλέξουν τα θεραπευτικά τους βότανα και να καλλιεργήσουν τους κήπους τους. Ακόμα ένας παράγοντας που απειλεί την ύπαρξή τους είναι το ίδιο το ομοσπονδιακό σύστημα διαχείρισης φυλών και προστατευόμενων περιοχών. Τον 19ο αιώνα η αμερικανική κυβέρνηση, μετερχόμενη μέσα τρομοκρατίας και εκβιασμού, επέβαλε στους αντιστεκόμενους αυτόχθονες πληθυσμούς ένα ξένο σε αυτούς σύστημα πολιτικής οργάνωσης. Οι κατά το αμερικανικό κράτος «φυλές» και το σύστημα των προστατευόμενων περιοχών ήταν μια αποικιοκρατική τακτική διαίρεσης και ελέγχου. Στα μέσα του 20ού αιώνα αυτό το σύστημα εδραιώθηκε στην επονομαζόμενη Φλόριντα μέσα από υποσχέσεις οικονομικής ανάπτυξης. Η φυλή των Seminole ισχυρίζεται πως είναι ο ανυπόταχτος λαός, έτσι πλασάρεται στο κοινό. Όμως, αυτοί που ποτέ δεν κατακτήθηκαν παρά τους γενοκτονικούς πολέμους εναντίον τους, αυτοί που αρνήθηκαν το ομοσπονδιακό καθεστώς και αυτοί που συνεχίζουν να ζουν εκτός αιγίδας ενός συστήματος που αψηφούν είναι οι Λαοί του Συμβουλίου. Τα κανάλια, οι δρόμοι και οι αγωγοί, τα πάρκα και τα καταφύγια, η βιομηχανοποιημένη γεωργία χημικών και το ομοσπονδιακό σύστημα διαχείρισης των φυλών είναι σήμερα οι αληθινοί συντελεστές οικοκτονίας στην Echabonmic.

Εναντίον τους, οι Λαοί του Συμβουλίου τηρούν ανένδοτοι τις πολιτισμικές τους παραδόσεις και αγωνίζονται με πάθος κατά της οικολογικής καταστροφής της χερσονήσου. Εδώ και δεκαετίες ο πνευματικός ηγέτης και αρχηγός φατρίας του Συμβουλίου, ο Ishagape –γνωστός και ως Bobby C. Billie–, οργανώνει την αντίσταση ενάντια στη «βραδεία βία» της οικο-γενοκτονίας. Μαζί με τους συνεργάτες του εργάζονται ακούραστα για την υπεράσπιση της γης και των υδάτων τους από καταστροφικούς νέους δρόμους, κανάλια, ηλεκτρικά δίκτυα, από κατ’ επίφαση σχέδια προστασίας και αποκατάστασης και, τα τελευταία χρόνια, από την επονομαζόμενη πράσινη υποδομή και έναν τεράστιο υπό κατασκευή αγωγό φυσικού αερίου. Τον Μάρτιο του 2017, ο Ishagape ηγήθηκε ενός κοπιώδους τετραήμερου πνευματικού οδοιπορικού για την αναστολή των σχεδίων κατασκευής ενός νέου δρόμου σερβιρισμένου ως ποδηλατοδρόμου για αστούς φυσιολάτρες τουρίστες. Τη στιγμή που το κλιματικό χάος, ο αφανισμός και τα υπόλοιπα σημάδια της πλανητικής κατάρρευσης είναι πλέον αδύνατο να αγνοηθούν, ο Ishagape, με συμμάχους του πολλούς άλλους αυτόχθονες πρεσβυτέρους και σαμάνους, απευθύνεται καταπρόσωπο στους μη αυτόχθονες, επισημαίνοντας τη μάστιγα της νεωτερικότητας. Σε πολλές δηλώσεις του, από πολλαπλά βήματα, συμπεριλαμβανομένης της πρόσφατης επιστολής του στη Διάσκεψη για την Κλιματική Αλλαγή στο Παρίσι (COP21), διακηρύσσει πως το διακύβευμα πλέον δεν αφορά απλώς την κλιματική αλλαγή: αφορά την επιβίωσή όλων μας. Ο Ishagape έχει δώσει μάχες για την προστασία των χώρων ταφής και άλλων ιερών παραδοσιακών τοποθεσιών και έχει πραγματοποιήσει τελετουργικά για την επούλωση των πληγών που άφησε πίσω της η κτηνωδία. Το 2013, την ώρα που η επίσημη πολιτεία της επονομαζόμενης Φλόριντα γιόρταζε την 500ή επέτειο της έλευσης εισβολέων όπως ο Juan Ponce de León, ο Bobby υπενθύμιζε στους νεοαφιχθέντες τη στιγματισμένη από τη γενοκτονία ιστορία της Πολιτείας και εισηγήθηκε την κατεδάφιση του Castillo de San Marcos, του αποικιακού ισπανικού φρουρίου στο St. Augustine. Οι Λαοί του Συμβουλίου θεωρούν πως αποτελούν τους προγονικούς θεματοφύλακες της γης που έχουν ονομάσει Echabonmic· αυτό τους το καθήκον το επιτελούν με εξαιρετική σοβαρότητα.

Η νέα γαιοπολιτικοποίηση

«Ως κοινωνίες, τα σύγχρονα αυτόχθονα έθνη και οι κοινότητες», γράφει η Roxanne Dunbar-Ortiz, «είναι προϊόντα της αντίστασης που πρόβαλαν στην αποικιοκρατία, μιας αντίστασης η οποία έγινε διαχρονικός φορέας των τελετουργικών και της ιστορίας τους. Είναι άξιο θαυμασμού, αλλά όχι και θαύμα, το γεγονός πως επιβίωσαν ως πληθυσμοί», γράφει. «Η επιβίωση από τη γενοκτονία, με οποιαδήποτε μέσα, συνιστά πράξη αντίστασης».83 Κατά την Έκτη Μαζική Εξαφάνιση των Ειδών ο διαχωρισμός γενοκτονίας και οικοκτονίας δεν είναι πλέον επιτρεπτός. Στα τελικά στάδια της νεωτερικότητας αυτές οι δυο διαδικασίες είναι συνυφασμένες και εκτυλίσσονται στο θέατρο των ίδιων συλλογιστικών και μύθων του εξαιρετισμού. Η παραχώρηση που συντελείται στον αντίποδα αυτής της βίας ενσαρκώνεται σήμερα ως το munus, «ως το δώρο που δίνει κάποιος και όχι αυτό που παίρνει»: ως επέκταση της έννοιας της κοινότητας και διεκδίκηση των κοινών αγαθών, καταλαμβάνοντας έναν χώρο υπερανθρώπινης αμοιβαιότητας.84 Η αντίσταση στην οικο-γενοκτονία απαιτεί την άρνηση του εξαιρετισμού, συμπεριλαμβανομένου και εκείνου του ανθρώπινου είδους επί των υπολοίπων. Στο Standing Rock, στην Echabonmic και σε αμέτρητα άλλα μέρη του πλανήτη οι αυτόχθονες πληθυσμοί οργανώνουν και ηγούνται αυτής της αντίστασης. Οι συγκεντρωμένοι του Standing Rock εκδιώχθηκαν με τη βία, αφού ο Trump διακήρυξε εκ νέου την υποστήριξη του αμερικανικού κράτους στην ακατάσχετη εξόρυξη ενέργειας (και στον εξαιρετισμό της λευκής φυλής, κατά συνέπεια). Ωστόσο, το κλίμα, η βούληση και το συλλογικό ρεύμα τα οποία καλλιεργήθηκαν στο Standing Rock δεν έχουν κατασταλεί ούτε έχουν σιγάσει. Συνεχίζουν να εξαπλώνονται και να ενισχύονται σε ένταση. Την ώρα που η παγκόσμια εκστρατεία εκποίησης επιτυγχάνει διαδοχικές νίκες αυτοί το θάρρος των οποίων έδωσε ζωή στο Standing Rock δείχνουν πλέον το σθένος τους και μεταγγίζουν την εμπειρία τους σε αγώνες που βρίσκονται σε εξέλιξη σε ολόκληρη τη Βόρεια Αμερική – όπου βρίσκονται υπό κατασκευή ενεργειακοί αγωγοί. Στα τέλη Μαρτίου του 2017, στην Echabonmic, οι φωτιές άναψαν σε ένα ακόμα πνευματικό στρατόπεδο προσευχής, οργανωμένο από βετεράνους του Standing Rock. Ο Ishagape ηγήθηκε των τελετουργικών.

Αθήνα, Ιανουάριος-Μάιος 2017

 

Μετάφραση: Γιώργος Μπέτσος