Τον Αύγουστο του 1988, τέσσερις µέρες µετά το στήσιµο της σηµαντικής έκθεσης Freeze µαζί µε συµφοιτητές της από το Goldsmiths College of Art, η Lala Meredith-Vula έφυγε από το Λονδίνο και πήγε στην αλβανική ύπαιθρο, όπου άρχισε να φωτογραφίζει θηµωνιές. Όταν τη ρώτησα «γιατί θηµωνιές;», µου είπε ότι σε αυτές τις αγροτικές µορφές είχε βρει «την πεµπτουσία της καλλιτεχνικής δηµιουργίας». Επιπλέον, αν επιθυµούσε να επανασυνδεθεί µε τα πάτρια εδάφη της –η Meredith-Vula γεννήθηκε στο Σαράγεβο της πρώην Γιουγκοσλαβίας το 1966–, τότε µια τόσο αφηρηµένη επιθυµία έπρεπε να έχει γερές ρίζες στη γη.
Σχεδόν τρεις δεκαετίες και εκατοντάδες φωτογραφίες αργότερα το έργο δεν έχει ολοκληρωθεί. Οι αγρότες συνεχίζουν να φτιάχνουν θηµωνιές σε µέρη όπως τα Pejë, Carralevë και Duhël, αν και όχι τόσο συχνά στις µέρες µας. Ωστόσο, η Meredith-Vula εξακολουθεί να καταχωρίζει τη διαρκή παρουσία τους και αυτό που θα µπορούσε κανείς να αποκαλέσει «ιδιαίτερη προσωπικότητά τους». Οι θηµωνιές της διαφοροποιούνται σηµαντικά από τους κανονικούς, γραφικούς σωρούς που ζωγράφιζε ο Jean-François Millet ή ο Claude Monet τον 19ο αιώνα. Η φωτογραφία εξατοµικεύει τις θηµωνιές· τις µετατρέπει σε σύγχρονα αντικείµενα που επιδέχονται τεκµηρίωση.
Στα χρόνια που πέρασαν από τότε που η Meredith-Vula φωτογράφισε την πρώτη της θηµωνιά πολλά συνέβησαν σε αυτές τις ταραγµένες περιοχές. Η Δηµοκρατία του Κοσόβου ανακήρυξε την ανεξαρτησία της από τη Σερβία, η οποία αποτελούσε κι αυτή µέρος της Γιουγκοσλαβίας στο ξεκίνηµα αυτής της σειράς φωτογραφιών. Παρόλο που οι θηµωνιές φωτογραφίζονται όπως εσείς ή εγώ και ως εκ τούτου αποκτούν µια σχεδόν ανιµιστική ιδιότητα, δεν έχουν διαβατήριο ούτε ανήκουν σε κάποιο έθνος. Οι φόρµες τους διέπονται από τη συνήθεια της δουλειάς στη γη, που χρονικά προηγείται της δηµιουργίας εθνών. Οι ανάγκες των ζώων και η ποιητική άδεια των αγροτών διαδραµατίζουν κι αυτές τον ρόλο τους. Κι όµως, αν και οι θηµωνιές δεν ανήκουν στην πόλη, δεν είναι πολιτικά υποκείµενα per se, είναι παρ’ όλα αυτά σιωπηροί µάρτυρες της ιστορίας· και αναµφισβήτητα έφεραν τη φωτογράφο, που ταξίδεψε για να τις απεικονίσει, πιο κοντά στα ιστορικά γεγονότα.
Ο ρόλος της Meredith-Vula ως µάρτυρα άλλαξε όταν, το 1990, πληροφορήθηκε ότι υπήρχαν σχέδια για να επέλθει συµβιβασµός στις αιµατηρές διενέξεις στην περιοχή όπου φωτογράφιζε θηµωνιές. Παραµέρισε προσωρινά τη σαγήνη που ασκούσαν επάνω της τα γλυπτά της υπαίθρου και έστρεψε τον φακό της στους εκατοντάδες ανθρώπους που συγκεντρώνονταν µε εντολή του Αλβανού λαογράφου και ακαδηµαϊκού Anton Çetta για να δώσουν µε επισηµότητα ένα τέλος στις δολοφονίες εκδίκησης που συνεχίζονταν επί αιώνες, παραλύοντας τις κοινότητες. Η καλλιτέχνις, χωρίς να εµπλακεί άµεσα στις συγκρούσεις, µπόρεσε να πλησιάσει περισσότερο την κατάσταση από τους ξένους δηµοσιογράφους επειδή µιλούσε άπταιστα τα αλβανικά. Μερικές φωτογραφίες απεικονίζουν την ίδια να τρέχει µε άλογα ντόπιων αγροτών.
Monika Szewczyk
