Στις 14 Ιανουαρίου 2015 η καλλιτέχνιδα Irena Haiduk συνάντησε τον Σέρβο συµπατριώτη της Srđa Popović στο Πανεπιστήµιο Χάρβαρντ. Ο πρώην ηγέτης του φοιτητικού κινήµατος Otpor!, το οποίο βοήθησε στην καθαίρεση του Σλόµπονταν Μιλόσεβιτς το 2000, ηγείται του συµβουλευτικού οργανισµού Canvas (Center for Applied Non-Violent Action and Strategies – Κέντρο για Εφαρµοσµένες Μη Βίαιες Δράσεις και Στρατηγικές), που ιδρύθηκε το 2003. Η καλλιτέχνιδα, που γεννήθηκε στο Βελιγράδι το 1982, συνόδευσε µε τα πόδια τον σύµβουλο από τη Σχολή Διακυβέρνησης Κένεντι (Kennedy School of Government) του Χάρβαρντ, όπου διδάσκει ο Popović, ως το Κέντρο Κάρπεντερ (Carpenter Center), όπου στεγάζεται το καλλιτεχνικό τµήµα του πανεπιστηµίου. Εκεί συζήτησαν, διαπιστώνοντας σταδιακά αντιστοιχίες µεταξύ συµβουλευτικής και (δυτικής) τέχνης. Η συνέντευξη ηχογραφήθηκε, αποµαγνητοφωνήθηκε, πέρασε από επιµέλεια και ηχογραφήθηκε εκ νέου µε δύο γυναικείες φωνές να ντουµπλάρουν την (ανατολικοευρωπαϊκή) προφορά των συνοµιλητών. Το ηχητικό έργο που προέκυψε, µε την οδηγία να ακουστεί στο σκοτάδι, αποτέλεσε το κεντρικό έκθεµα του Seductive Exacting Realism (SER – Σαγηνευτικός Επίµοχθος Ρεαλισµός, 2015). Και όπως κάθε αληθινός ρεαλισµός, η τέχνη αυτή διαµόρφωσε την πραγµατικότητα. Από κει και έπειτα, η Haiduk ήξερε ότι αν επρόκειτο να «επιχειρήσει», το ιδανικό µέρος θα ήταν οι ΗΠΑ, όπου οι επιχειρήσεις είναι άνθρωποι.

Μετά εννιά µήνες περίπου γεννήθηκε η Yugoexport. Τυφλή, αλλόκοτη και βασισµένη στο πρότυπο των αυτοδιαχειριζόµενων εργοστασίων και πειραµατικών εγχειρηµάτων της πρώην Γιουγκοσλαβίας, η Yugoexport ζει και ανθεί. Σε αυτή την επιχείρηση ενσωµάτωσης παλαιότερα έργα της Haiduk αποκτούν άλλη διάσταση. Δύο τέτοια έργα αποτελούν την αρχή και το τέλος της παρουσίας της Yugoexport στην documenta 14: το Nine Hour Delay (Εννιάωρη καθυστέρηση) ξεκινά στην Αθήνα και περνά στη γερµανική πόλη Κάσελ, όπου έγινε η εγκατάσταση του προαναφερθέντος SER. Το Nine Hour Delay (που χρονολογείται µεταξύ 2012 και 2058) µεταθέτει χρονικά την εξαφάνιση της Γιουγκοσλαβίας, βάζοντας το εργοστάσιο Yugoslav Borovo στο Βούκοβαρ (που πλέον ανήκει στην Κροατία) να παράγει µαύρα υποδήµατα Borosana για όλο το γυναικείο προσωπικό της έκθεσης και στις δύο τοποθεσίες. Τα παπούτσια µε την εξαιρετική στήριξη της καµάρας, που τα παρήγαν οι ίδιες οι εργάτριες του Borovo επί εννέα χρόνια µε σκοπό να εγγυώνται άνετη εννιάωρη ορθοστασία στη δουλειά, επιδεικνύουν το ιδρυτικό µότο της Yugoexport: «Πώς να περιβάλλεις σωστά τον εαυτό σου µε πράγµατα».

Η ιστορία αυτής της προφορικής «επιχείρησης» ακολουθεί στενά την περιοχή της Via Militaris, µιας στρατιωτικής και εµπορικής οδού που χρονολογείται από το 33 µ.Χ. και διασχίζει φιδωτά τη Θράκη, τη Δακία και τη Μακεδονία από την Κωνσταντινούπολη ως το Σινγκιντούνουµ (τωρινή ονοµασία: Βελιγράδι). Καθ’ οδόν, χρησιµοποιώντας ό,τι απέµεινε από γιουγκοσλαβικές υποδοµές και ταλέντα που πηγαίνουν πίσω στον χρόνο, πριν από τον σχηµατισµό εθνών, τα αντικείµενα κατασκευάζονται για έναν στρατό όµορφων γυναικών. Κινούνται µε αυτοπεποίθηση και άνεση. Οι πόλεις τις οποίες διασχίζουν µετατρέπονται σε πασαρέλες και γραµµές παραγωγής. Επίσης, ρόλο καθοδηγητή παίζουν οι αράδες που είναι χαραγµένες σε µάρµαρο και εκφέρονται µε την ακρίβεια της εικονικής βοηθού Siri. Ας περάσουµε στον αρχαίο ορισµό του ηρωισµού: ισοδυναµία λόγου και πράξης.

Monika Szewczyk