Την άνοιξη του 2011 ο συριακός λαός ξεσηκώθηκε ενάντια σε μια δικτατορία η οποία του είχε κληροδοτηθεί από μια άλλη εποχή. Τα παιδιά έγραφαν στους τοίχους «Ο βασιλιάς είναι γυμνός!». Η νεολαία βγήκε στους δρόμους και στα κοινωνικά δίκτυα ζητώντας αξιοπρέπεια και ελευθερία και οι πολίτες κάθε κοινωνικής τάξης άρχισαν να ονειρεύονται μια ζωή αρμονικής συνύπαρξης με τον κόσμο. Μπορούσε να διαισθανθεί κανείς την έντονη επιθυμία για το παγκόσμιο δημοκρατικό ιδεώδες, επιθυμία που τροφοδοτήθηκε από τη δημογραφική μεταστροφή που φαινόταν να συντελείται στη συριακή κοινωνία, η οποία αποκαλύφθηκε ότι ήταν μια συνηθισμένη, κανονική κοινωνία που δεν είχε καμία σχέση με τα φαντάσματα που ξυπνούσε το αυταρχικό καθεστώς και με τους προφήτες μιας επικείμενης «σύγκρουσης πολιτισμών».
Τα υπόλοιπα είναι γνωστά. Ο Μπασάρ αλ-Άσαντ φίμωσε τα media και κατόπιν έστρεψε τον στρατό ενάντια στους εξεγερμένους πολίτες, τους οποίους χαρακτήρισε «μικρόβια». Συγχρόνως, απελευθέρωσε από τις φυλακές τους τζιχαντιστές οι οποίοι τώρα ελέγχουν τις βασικές ισλαμιστικές παραστρατιωτικές οργανώσεις, απομονώνοντας τους «κοσμικούς» υποστηρικτές της επανάστασης, και επιτέθηκε αμείλικτα κατά ολόκληρων πόλεων και χωριών κάνοντας χρήση τεθωρακισμένων, αεροσκαφών, πυραύλων, αυτοσχέδιων βομβών – βαρελιών και χημικών όπλων. Έχει ήδη κάνει τα πάντα για να εμποδίσει την απελευθέρωση της συριακής κοινωνίας από τα δεσμά ενός καθεστώτος που επέβαλε ο πατέρας του με το πραξικόπημα του 1970.
Πώς φτάσαμε όμως στο σημείο όπου η εικόνα της συριακής κοινωνίας που προβάλλεται στα media όχι μόνο δεν αντικατοπτρίζει την κοινωνιοδημογραφική πραγματικότητα, αλλά, αντίθετα, επαναλαμβάνει την καθεστωτική αφήγηση και τη ρητορική μιας σύγκρουσης των πολιτισμών; Γιατί επιτρέπεται στον Άσαντ, παρότι κατηγορείται ως εγκληματίας πολέμου, να εμφανίζεται ντυμένος με το κουστούμι του σαν κύριος και να παρουσιάζεται ως η εναλλακτική λύση στα «σμήνη» των προσφύγων και στις ορδές των τζιχαντιστών που μοιάζουν να εκπροσωπούν το σύνολο της συριακής κοινωνίας στις εικόνες των media.
Αυτά είναι τα ερωτήματα που μας απασχολούν ως Σύρους κινηματογραφιστές εμπλεκόμενους στην εξέγερση του λαού μας· είναι όμως ερωτήματα που απασχολούν επίσης τη διεθνή κοινή γνώμη. Στόχος του καθεστώτος είναι η συστηματική διάλυση του κοινωνικού ιστού της χώρας υπό το άγρυπνο βλέμμα των media, τα οποία προβάλλουν καθημερινά εικόνες αυτού του εγκλήματος. Και ο επικεφαλής αυτού του καθεστώτος έχει τις οθόνες του κόσμου στη διάθεσή του, έτοιμος να υπερασπιστεί την άποψή του, προβάλλοντας μια εικόνα αξιοπρέπειας, ενώ έχει αρνηθεί αυτό το δικαίωμα στα εκατοντάδες χιλιάδες θύματά του.
Με άλλα λόγια, οι οθόνες που διαμορφώνουν τη δημόσια και ιδιωτική ζωή αντικατοπτρίζουν εδώ και χρόνια τις απόψεις ενός εγκληματικού καθεστώτος. Πρόκειται για σύγχρονο δείγμα της «κοινοτοπίας του κακού», και μάλιστα στην απεχθέστερη μορφή του, αφού δεν αποτελεί μέρος μιας ρατσιστικής ιδεολογίας, όπως την εποχή του Τρίτου Ράιχ, αλλά συμβαίνει στο όνομα μιας ουδέτερου τύπου συμπάθειας που έχει αναχθεί σε παγκόσμια θρησκεία.
Θεωρείται πιο λογικό να εμφανίζονται δημόσια τα κακοποιημένα και στερημένα από κάθε αξιοπρέπεια κορμιά των δύστυχων Σύρων παρά να τους επιτραπεί να πεθάνουν στην απόλυτη σιωπή. Τα τηλεοπτικά κανάλια προβάλλουν τις εικόνες που ανεβάζουν στο YouTube τόσο τα θύματα όσο και οι εκτελεστές, με διαφορετικό σκοπό ο καθένας – τα θύματα επειδή καλούν σε βοήθεια και οι εκτελεστές για να θερίσουν τη σπορά του τρόμου. Προσμένοντας υψηλούς δείκτες θεαματικότητας, η βιομηχανία των media επενδύει στην παραγωγή τέτοιων εικόνων χυδαίου εντυπωσιασμού με τη συνδρομή καμεραμάν που προσλαμβάνονται ως εξωτερικοί συνεργάτες και έχουν το διπλό πλεονέκτημα ότι είναι ντόπιοι και κοστίζουν λιγότερο. Κάπως έτσι ένα ευρωπαϊκό κανάλι χρηματοδότησε την παραγωγή του ντοκιμαντέρ Syria Self-Portrait, το οποίο υποβιβάζει τη συριακή κοινωνία σε μια αλληλουχία πτωμάτων χωρίς αξιοπρέπεια, όπως παρουσιάζονται σε διάφορα βίντεο στο YouTube.
Κανείς δεν φαίνεται να ενοχλείται από αυτή τη διπλή επίθεση στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και στο δικαίωμα αυτοδιάθεσης του συριακού λαού. Καμιά επιτροπή και κανένας παρατηρητής δεν έχει σχολιάσει ακόμα τις εικόνες σφαγιασμένων Σύρων που παρουσιάζουν τα media – ενώ κάτι τέτοιο θα ήταν ασύλληπτο αν τα θύματα ήταν Αμερικανοί, Βέλγοι ή Γάλλοι.
Αυτό μπορεί να σημαίνει είτε ότι δεν υφίσταται πλέον «μια εγγενής αξιοπρέπεια για όλα τα μέλη της ανθρώπινης οικογένειας», οπότε θα πρέπει να πάψει να ισχύει η εισαγωγή της Παγκόσμιας Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, είτε ότι η ανθρώπινη οικογένεια δεν συνειδητοποιεί τον βούρκο στο οποίο την έχει σύρει η βιομηχανία των media, η οποία φέρει την αποκλειστική ευθύνη γι’ αυτές τις εικόνες.
Είναι δύσκολο για μας, που έχουμε επίσης βυθιστεί σ’ αυτόν τον βούρκο, να κρίνουμε τι από τα δύο ισχύει. Γι’ αυτόν τον λόγο κάνουμε έκκληση στους πολίτες του κόσμου: Έφτασε η στιγμή να κάνουμε χρήση όπλων όπως η τέχνη, το σινεμά και η δημοσιογραφία προκειμένου να προστατεύσουμε την κοινωνία και να της επιτρέψουμε να παραγάγει η ίδια την εικόνα που επιθυμεί για τον εαυτό της, ελεύθερη από τα δεσμά της εξουσίας. Οι όροι πρέπει ν’ αλλάξουν, έτσι ώστε να κατοχυρώνεται το δικαίωμα κάποιου στη χρήση της εικόνας του με βάση την αρχή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης. Δεν πρέπει να επιτρέπεται πλέον στα media να εκμεταλλεύονται τον τρόπο παρουσίασης μιας κοινότητας ανθρώπων προς όφελος ενός καθεστώτος ή των διαφημιστών οικιακών συσκευών που αναζητούν υψηλή θεαματικότητα.
Το κείμενο αυτό έχει δημοσιευτεί επίσης στο Die Zeit, στη Dagens Nyheter, και στην Libération.
