Beau Dick, Tsonoqua Mask (2016), ακρυλικό χρώμα, κόκκινος κέδρος, τρίχωμα αλόγου και γραφίτης, 162,6 x 121,9 x 60,9 εκ., φωτογραφία: Στάθης Μαμαλάκης
Στον Beau Dick είχε δοθεί το όνομα «Walis Gwy Um», το οποίο στη γλώσσα Kwak’wala σημαίνει «δημιουργός τεράτων». Τα γλυπτά του εμπνέονται από το μεταφυσικό στοιχείο, σαν καθετί που έφτιαξε να είναι επενδυμένο με πνεύμα. Ο Beau καταγόταν από ένα μικρό χωριό της φυλής Dzawada’enux σε έναν όρμο στη βορειοδυτική ακτή του Καναδά, γνωστό ως Gwa’yi στη γλώσσα Kwakw’ala και ως όρμος Κίνγκαμ στην αγγλική γλώσσα. Το χωριό Gwa’yi είναι απομονωμένο – ακόμα και σήμερα. Ο πιο εύκολος τρόπος πρόσβασης είναι μέσω πλοίου. Χάρη στην απομόνωση αυτή, το χωριό αποτέλεσε καταφύγιο για τους πληθυσμούς Kwakwaka’wakw την εποχή της απαγόρευσης του πότλατς (1885-1951). Μακριά από την εποπτεία των αποικιοκρατικών αρχών οι άνθρωποι μπορούσαν να συνεχίζουν τις πλούσιες τελετουργίες που απαιτούνταν για να εδραιωθούν εθιμικές μορφές διακυβέρνησης, όπως ο ορισμός των Κληρονομικών Αρχηγών, ένας από τους οποίους ήταν και ο Beau. Σε αυτήν ακριβώς την περιοχή ο ανθρωπολόγος Franz Boas κατέληξε να πιστεύει ότι βρέθηκε στα απώτερα όρια της ευρωπαϊκής γνώσης. Ίσως λόγω της απομόνωσης, το Gwa’yi είχε πληγεί λιγότερο απ’ ό,τι άλλα μέρη από τις αποικιοκρατικές γενοκτονικές πολιτικές αφομοίωσης εναντίον των αυτόχθονων πληθυσμών. Εξαιτίας αυτού, ο Beau διαποτίστηκε από την παράδοση ήδη από πολύ νεαρή ηλικία.
Η γλυπτική και η τελετουργία ήταν εξαρχής στοιχεία της ζωής του Beau, όπως και η ανάγκη του να βρει τον δικό του δρόμο. Αφού μετακόμισε στο Βανκούβερ για να ολοκληρώσει τις σπουδές του, διέπραξε τη διαβόητη επαναστατική πράξη να αψηφήσει τον αυστηρό ενδυματολογικό κώδικα της σχολής και να επιμείνει ότι ήταν αποδεκτό να φορά μακό μπλούζα αντί για πουκάμισο. Σύντομα τον μιμήθηκαν και άλλοι σπουδαστές. Το 2013, τρεις δεκαετίες και πλέον αργότερα, μαζί με είκοσι έναν συντρόφους του ηγήθηκε μιας κίνησης που συσπείρωσε το έθνος: πρόκειται για το Awalaskenis II, ένα ταξίδι από τη Δυτική Ακτή του Καναδά προς την έδρα της εξουσίας των εποίκων, τον Λόφο του Κοινοβουλίου στην Οτάβα. Εκεί, μπροστά στους ομοσπονδιακούς φορείς χάραξης πολιτικής και στα εθνικά μέσα ενημέρωσης, ο Beau και οι σύντροφοί του έσπασαν παραδοσιακές χάλκινες ασπίδες εγκαλώντας τη συντηρητική ομοσπονδιακή κυβέρνηση για την παραβίαση συνθηκών, για τις πολιτικές αφομοίωσης και τη συνεχιζόμενη υπονόμευση των δικαιωμάτων των αυτόχθονων πληθυσμών. Ύστερα άφησαν τα κομμάτια χαλκού στα σκαλοπάτια του Κοινοβουλίου ως μαρτυρία της πράξης (η θραύση του χαλκού θεωρείται ότι γίνεται τόσο για να διαπομπευτεί κάποιος όσο και ως πρόταση ειρήνης) και ως δώρο. Η αντίδραση της κυβέρνησης ήταν να στείλει τα κομμάτια αυτά σε μουσείο στη Βρετανική Κολομβία.
Όπως πολλοί άνθρωποι, έτσι κι εγώ πρωτογνώρισα τον Beau χάρη στις μάσκες του. Θυμάμαι καλά την πρώτη που είδα: μια τεράστια μάσκα της Τζουνούκουα με το γνωστό μαύρο πρόσωπο, τη μακριά ατημέλητη κόμη και τα σφιγμένα κόκκινα χείλη. Όταν τη συμπεριλάβαμε στην έκθεση Sakahàn: International Art στην Εθνική Πινακοθήκη του Καναδά το 2013 –μια μεγάλη ομαδική έκθεση με περισσότερους από ογδόντα αυτόχθονες καλλιτέχνες– ήταν ένα μοναδικό έκθεμα και μαγνήτιζε το βλέμμα του κόσμου. Η Τζουνούκουα είναι η κανίβαλος γυναίκα του δάσους αλλά και αυτή που μπορεί να χαρίσει μεγάλα πλούτη. Εγώ την ένιωθα ζωντανή. Τον Μάρτιο του 2016, μαζί με τη Monika Szewczyk, συνάδελφο Επιμελήτρια της documenta 14, ταξίδεψα στο Βανκούβερ και το Αλέρτ Μπέι για να συναντήσω τον Beau. Είχε ήδη προχωρήσει στην προετοιμασία της πρότασής του για την documenta 14. Τον ενδιέφεραν τα σημεία τομής μεταξύ του συστήματος διακυβέρνησης των Kwakwaka’wakw και των απαρχών της δημοκρατίας στην αρχαία Ελλάδα, καθώς και οι ιδέες περί ιθαγένειας. Ήταν γνωστό ότι ο Beau είχε απαρνηθεί οποιοδήποτε επίσημο έγγραφο ταυτότητας από την καναδική κυβέρνηση, διότι δεν αναγνώριζε τη νομιμοποίηση της ομοσπονδιακής κυβέρνησης να του υπαγορεύει την ταυτότητα τόσο του «Ινδιάνου» όσο και του Καναδού. Ο Beau ήταν και παραμένει ένας Dzawada’enux. Κατά την επίσκεψή μας αυτό μας οδήγησε σε πολύωρη συζήτηση για το πώς βλέπει τον ρόλο του στην έκθεση.
Ο Beau ήθελε να έρθει στην Αθήνα για να μιλήσει με ανθρώπους που έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους. Για εκείνον, η απώλεια της πατρίδας καθιστούσε ευάλωτο τον πολιτισμό, τη γλώσσα και την παράδοση. Αυτό ήταν μια από τις μεγαλύτερες συνεισφορές του ως ηγέτη –Κληρονομικού Αρχηγού– και ως καλλιτέχνη: ο επαναπροσδιορισμός της παράδοσης ως πεδίο πειραματισμού, καινοτομιών και αλλαγών. Ο Wayne Alfred, αυτοδικαίως καταξιωμένος καλλιτέχνης, έλεγε: «Όταν ξεσηκωνόταν ο Beau, ξεσηκωνόμασταν πολλοί». Αναφερόταν στην κοινότητα του Αλέρτ Μπέι, όπου είχε επιλέξει να ζει ο Beau, καθώς και σε όλους όσους συγκίνησε η ζωή του. Ο Beau εξεγειρόταν γιατί ήταν άφοβος. Στη δουλειά του ως καλλιτέχνη, στο έργο του ως πατέρα και στην ηγεσία του στην κοινότητα δεν γνώριζε όρια. Εκ φύσεως μοιραζόταν πάντα τη γνώση του, τις δεξιότητές του, τις αφηγήσεις και τα τραγούδια του, ως μέντορας για οποιονδήποτε είχε τον χρόνο και εκδήλωνε ενδιαφέρον. Λίγο πριν πεθάνει στις 27 Μαρτίου έκανε μία προσθήκη στο σύνολο από μάσκες του που βρίσκονται εδώ στην Αθήνα για την documenta 14. Τοποθέτησε ένα «action figure» κατ’ εικόνα του –μακριά γκρίζα μαλλιά, ένα από τα γνωστά καπέλα που φορούσε, τη χαρακτηριστική φορεσιά και τον κρίκο Hamat’sa από ξύλο κέδρου στον λαιμό– επάνω στη μάσκα του που απεικονίζει μια φάλαινα όρκα. Όπως πάντα, ο ίδιος κρατούσε τα ηνία. Ένας από τους συνεργάτες που ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με την εγκατάσταση του έργου αυτού παρατήρησε πως πιθανότατα εκεί βρίσκεται τώρα ο Beau, καβάλα στη φάλαινα.
Η ομάδα της documenta 14 θέλει να ευχαριστήσει όλους όσοι συνέβαλαν ώστε να πραγματοποιηθεί η συνεργασία με τον Beau, μεταξύ άλλων τους Linnea Dick και Geraldine Dick, Chief Robert Joseph, Alan Hunt, Cole Speck, LaTiesha Fazakas, Sarah Macaulay, Bernadette Phan, Kerri-Lynne Dick, Scott Watson, Lorna Brown, Pamela Bevan, Alexis Nolie, Annette Wooff, Wayne Alfred, Ryan Speck, Corey Bulpitt, David Sonny Hanuse, Darren Alfred, Arthor Hawkins, Joshua Watts, Jay Bellis, Greg Fitch, Doreen Fitch, Stephanie Joseph, Chelah Howard, Gaven Konschuh, Manuel Piña, Steven Loft και όλους όσοι βοήθησαν ο καθένας με τον δικό του τρόπο.
Gila’kasla
Gunalchéesh (ευχαριστώ).
