Lala Rukh, Rupak (2016), Σχέδια από σειρά ογδόντα οκτώ σχεδίων, άποψη εγκατάστασης, Ωδείο Αθηνών, Αθήνα, documenta 14, 2017, φωτογραφία: Mathias Völzke
Στη διάρκεια μιας επίσκεψης στη Λαχόρη τον Σεπτέμβριο του 2015 μαζευτήκαμε στο σπίτι της Lala· η πόρτα που έβγαζε στον πίσω κήπο ήταν ανοιχτή κι ερχόταν ελαφρύ αεράκι. Σύντομα έμαθα ότι αυτός ο κήπος είχε μετατραπεί σε εργαστήριο μεταξοτυπίας όπου μέλη του Women’s Action Forum (Φόρουμ Δράσης Γυναικών) στη Λαχόρη και άλλων φεμινιστικών οργανώσεων ασχολούνταν με την οπτική αναπαράσταση της διαμαρτυρίας και τη συλλογική εκπαίδευση σε τεχνικές εκτύπωσης, για να δώσουν γραφιστική μορφή στα καλέσματά τους, αψηφώντας τη σκληρή λογοκρισία και τη νομοθεσία εναντίον των γυναικών από το στρατιωτικό καθεστώς του Zia ul-Haq. Χάρη σε αυτά τα εργαστήρια όπου φτιάχνονταν αφίσες και συμμαχίες, η Lala έφτασε στη νότια Ασία, όπου βρίσκεται και η ιδιαίτερη πατρίδα μου, το Αχμενταμπάντ. Εκεί συνεργάστηκε με γυναίκες του συνδικάτου και ΜΚΟ Self Employed Women’s Association (SEWA – Σύνδεσμος Αυτοαπασχολούμενων Γυναικών). Έτσι, το ισχυρό δίκτυο ακτιβιστών στη νότια Ασία απέκτησε μεγάλη σημασία στην πολιτικοποίησή της.
Η ζωή της Lala ήταν διαμορφωμένη με βάση την εναρμονισμένη δράση της ως καλλιτέχνιδας, εκπαιδευτικού και ακτιβίστριας, που με κόπο την είχε πετύχει, μοιρασμένη εξίσου ανάμεσα στην απομόνωση και στην εργασία στην κοινότητα. Αυτή η αλληλεπίδραση ήταν αναπόσπαστο στοιχείο όλων των ασχολιών της. Θυμάμαι ότι η Lala είχε το ταλέντο να επισημαίνει –άμεσα και με δυσφορία– πότε μια φωνή ή μια μουσική φράση ήταν Besura (παράφωνη). Μάλιστα, ένα από τα καλλιτεχνικά ταξίδια της προς τη μινιμαλιστική καλλιγραφική γλώσσα ήταν αναπόσπαστα συνδεδεμένο με την ινδική μουσική και τον ινδικό χορό. Όταν επιχειρεί κανείς να χαράξει μια γραμμή στον ορίζοντα μετά από τόσες δεκαετίες, διακρίνει την απόλυτη ενσωμάτωση της μουσικότητας στην πρακτική της. Στα έργα της με τίτλο Hieroglyphics (Ιερογλυφικά) –σχέδια που έγιναν εκτεταμένα δίκτυα παρατήρησης του ρυθμού και της ζωής– το μουσικό μέτρο μεταμορφώνεται σε απειροελάχιστες γραμμές και καμπύλες που κατά παράδοξο τρόπο καταφέρνουν να αποδώσουν την κίνηση της μουσικής, το κυνήγι του φωτός και τις αέναες μεταλλάξεις του περιβαλλοντικού τοπίου. Ως κωδικοποιημένα γραπτά που επιδέχονται εννοιολογική ερμηνεία παραμένουν αξεδιάλυτα. Όπως θα έλεγε η Lala για το έργο Hieroglyphics I: Koi ashiq kisi mehbooba se (1995), συντάχθηκε σ’ εκείνο το ευάλωτο τοπίο ως «ιδιωτική ερωτική επιστολή».
Lala Rukh, Subh-e-Umeed, 2008, ήχος, 9:47΄, ευγενική παραχώρηση συλλογή Hetal Pawani και Grey Noise, Dubai
Κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης στο Κάσελ εξομολογήθηκε, σαν να εμπιστευόταν ένα μυστικό, ότι από καιρό έτρεφε την επιθυμία να συνθέσει μια περίπλοκη ακολουθία από σπουδές με μουσικά σύμβολα ως κινούμενα σχέδια που θα ενσωμάτωναν τους παλμούς ενός σύνθετου ρυθμού (τάαλ). Γι’ αυτή την άσκηση τελικά επέλεξε να βασίσει τη δουλειά της στο ρούπακ τάαλ, που παίζεται με δομή επτά χτύπων σε τάμπλα, το οποίο μεταγράφηκε ως γραφική παρτιτούρα με ογδόντα οκτώ μέρη, χωρίζοντας τη σελίδα σε γραφικό μέτρο για να εγγραφεί ο ρυθμός ανά δευτερόλεπτα. Η αντιστοίχιση σε οπτικές πινελιές, με μαθηματική ακρίβεια μετά από προσεκτική ακρόαση, οδήγησε στο συνταίριασμα των κρουστών και του καλάμ (καλέμι καλλιγραφίας). Το έργο Rupak (2016) που προέκυψε είναι ένα παλλόμενο σύμπλεγμα από γεμάτες, γκρίζες και κενές νότες σε μια οθόνη απεραντοσύνης χωρίς κόκκους.
Παράλληλα με τη δουλειά της για την documenta 14, η Lala προετοίμαζε μια έκδοση όπου καταγράφεται η ιστορική καταγωγή του Φόρουμ Δράσης Γυναικών και η οποία το εντάσσει στα φεμινιστικά ρεύματα των τελευταίων δεκαετιών. Οι αφίσες της, τα ημερολόγια και το εγχειρίδιο μεταξοτυπίας που εκτίθενται στην documenta Halle στο Κάσελ δεν πρέπει να εκληφθούν ως νοσταλγικά τεκμήρια ενός κινήματος που υπήρξε κάποτε, αλλά να θυμίζουν ότι τέτοιοι αγώνες συνεχίζουν να σιγοβράζουν, να προκαλούν και να αφυπνίζουν, οπότε και πρέπει να συνεχίσουμε το έργο με επιμονή.
Σε αυτόν τον τρόπο ζωής αποκαλύπτεται η αίσθηση ότι τελικά ο χρόνος απεικονίζεται σαν τους παλμούς που διαρκούν παρότι ασύμμετροι, και όχι σαν ένα ήπιο συνεχές. Οι καλλιτεχνικές πράξεις της Lala μετρούσαν τον χρόνο αψηφώντας τον, και βλέπουμε πώς η χρονικότητα μετασχηματίζεται παίρνοντας διάφορες μορφές: την κλίση του φεγγαρόφωτου, το κύμα που φουσκώνει, τη γραμμή της άμμου στην ακτή, τον συλλογικό παλμό σε διαδήλωση διαμαρτυρίας, το φωτεινό περίγραμμα ενός σώματος. Η ήπια αποφασιστικότητα που χαρακτηρίζει το έργο της Lala δεν είναι ποτέ ουτοπική· αντίθετα, αντιλαμβάνεται κανείς ότι η καλλιτέχνιδα σχεδιάζει έναν περίπλοκο πίνακα με θέμα το θεμελιώδες ζήτημα της ελευθερίας και της σκλαβιάς.
Συζητώντας το τελευταίο έργο της από τη σειρά Mirror Image, όπου τα σημάδια από γραφίτη πάνω σε καρμπόν δημιουργούν ένα τοπίο πολυτονικού σκότους, είπε απλά: «Σε αυτή τη φάση της ζωής μου έχω το κουράγιο να εξαφανιστώ».
—Natasha Ginwala
Lala Rukh, Rupak (2016), Ψηφιακό animation, με ήχο, άποψη εγκατάστασης, Ωδείο Αθηνών, Αθήνα, documenta 14, 2017, φωτογραφία: Mathias Völzke
Η συγγραφέας και η ομάδα της documenta 14 εκφράζουν την ευγνωμοσύνη τους στους Qasim Ahmed, Saira Ansari, Umer Butt, Sunny Justin, Attiya tur Rehman Nasira, Hetal Pawani, Agha Rahman και Saleh Samee.
