K.G. Subramanyan, Anatomy Lesson (Μάθημα ανατομίας, λεπτομέρεια) (2008), ανάγλυφες πινακίδες από τερακότα, 30 × 30 ίντσες η καθεμία. Συλλογή Kiran Nadar Museum of Art, Νέο Δελχί, ευγενική παραχώρηση του Seagull Foundation for the Arts, Καλκούτα
Καθώς περνούν οι μέρες
Και κερδίζεις χρόνια
Το παρελθόν δεν σε κρατά πια αιχμάλωτο.
—K.G. Subramanyan, από το “A Near Vision” (Ένα κοντινό όραμα) (Poems: Rhymes of Recall, Seagull Books, 2014)
Ένας οραματιστής καλλιτέχνης και παιδαγωγός έφυγε από κοντά μας μετά από δεκαετίες ακούραστης διδασκαλίας, δημιουργίας και διαμερισμού του χρόνου. Ήταν 9 Φεβρουαρίου του 2016 όταν κάποια μέλη της ομάδας της documenta 14 κι εγώ συναντήσαμε τον K.G. Subramanyan στο Σαντινικετάν της Ινδίας. Εκείνες τις μέρες, ενόψει των 93ων γενεθλίων του, προετοίμαζε τη διαδικασία δωρεάς του σπιτιού του εντός της πανεπιστημιούπολης στο Πανεπιστήμιο Visva Bharati, προκειμένου να μετατραπεί σε δημόσιο αρχείο και κέντρο πολιτιστικής έρευνας. Ο Subramanyan είχε περάσει πολλά χρόνια από τα μέσα της δεκαετίας του 1940 και μετά στη σχολή καλών τεχνών Kalabhavana του πανεπιστημίου, αρχικά ως σπουδαστής και μετά ως καθηγητής, πριν συνεχίσει στο Πανεπιστήμιο M.S. (Maharaja Sayajirao) της Μπαρόντα. Καθόταν στη βεράντα και αναλογιζόταν τον μελλοντικό ρόλο των πολιτιστικών ιδρυμάτων και την προσπάθεια της καλλιτεχνικής παιδείας να συνεχίσει να αποτελεί ένα ριζοσπαστικό κοινωνικό πείραμα. Αξιοσημείωτο είναι επίσης ότι επέλεξε να μας μιλήσει και για την επικοινωνία του ιδρυτή του Visva Bharati, του ποιητή-φιλοσόφου Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ, με τον Μαχάτμα Γκάντι στο τέλος της ζωής του. Καθώς μας τα εξιστορούσε γινόταν φανερή η ευάλωτη κατάσταση του ίδιου του Subramanyan. «Όταν ο Γκάντι έφτασε εδώ το 1940, ο Ταγκόρ ήταν λίγο ανήσυχος για τη δική του υγεία και αγωνιούσε για το μέλλον του ιδρύματος. Δεν είχε όμως το κουράγιο να το θέσει ευθέως στον Γκάντι. Έτσι, όπως έχουμε μάθει από τα βιβλία, έγραψε κάτι σ’ ένα κομμάτι χαρτί και το έβαλε στο χέρι του Γκάντι. Το χαρτί έλεγε: «Αυτό το ίδρυμα είναι σαν βάρκα που κουβαλά τον πιο πολύτιμο θησαυρό της ζωής μου, γι’ αυτό πρόσεξέ το όσο μπορείς».
Η ίδια η ύπαρξη του Subramanyan παραμένει ένα είδος μαρτυρίας για το μακρύ ταξίδι της Ινδίας από τον αγώνα κατά της αποικιοκρατίας, από την οικοδόμηση θεσμών και τη διαδικασία εθνικού εκσυγχρονισμού ως την παγκοσμιοποιημένη οικονομία και την κλιμάκωση της δεξιάς επιθετικότητας στις κοινότητες. Η γαλήνια παρουσία του εκπέμπει ευγένεια αλλά και ισχυρή θέληση και η αλήθεια των λόγων του, που βασίζονται στην εμπειρία, απηχεί το φως της γνώσης.
Το καλλιτεχνικό του έργο βρίσκεται στο σημείο εκείνο όπου η δύναμη της μυθολογίας συνδέεται με τους χώρους της πραγματικότητας, με τη μορφή εμβληματικών μαθημάτων ζωής και του διαρκώς μεταλλασσόμενου χαρακτήρα της ιστοριογραφίας. Ως τοιχογράφος ασχολήθηκε με τις ασυνέπειες αυτού του κόσμου – εκείνες τις θετικές και αρνητικές επιφάνειες που μαζί καθορίζουν την ύπαρξη στην πληθωρική της πολυσημία. Οι ιστορίες που έγραψε και εικονογράφησε με σχέδια από μελάνι και με χάρτινα κολάζ μάς μετέφεραν μια σάτιρα κι ένα σοφό χιούμορ μοναδικά δικό του, το οποίο κινητοποιούσε για να εκθέσει μια σύνθετη διορατικότητα. Όταν τον ρώτησα μήπως κάποιοι από αυτούς τους λογοτεχνικούς μύθους ήταν πολύ απειλητικοί για νεαρά μυαλά, ο Subramanyan απλώς κρυφογέλασε και μου είπε: «Αυτές οι ιστορίες είναι για όλους, η εμπειρία μας από την πραγματικότητα όμως είναι ακόμα πιο σκοτεινή».
Ανακαλώ σήμερα το έργο του με τίτλο Anatomy Lesson (Μάθημα ανατομίας) (2008), ανάγλυφες πινακίδες από τερακότα ως γλυπτική-ποίηση με τη μορφή προειδοποίησης για την κοινωνία μας που βρίσκεται σε συλλογικό αναβρασμό, ως μια απόπειρα να απευθυνθούμε στο κατακερματισμένο σώμα:
Επιχειρώντας να ανατινάξει τα σώματα
Των συνανθρώπων που δεν προειδοποιήθηκαν
διαφυλάξει μια αρρενωπότητα που λιγοστεύει;
Να εκφράσει μια εσωτερική πληγή;
Να εκδικηθεί μια αρχαία αδικία
Ή να υπηρετήσει έναν απρόσωπο Θεό
Φτιαγμένο από πέτρα ή από ξύλο
Ή έναν μη υλικό μύθο
Γεννημένο από αμέτρητες ιστορίες…
—K.G. Subramanyan, Two Poems (Δύο ποιήματα), με την ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη και του Seagull Foundation for the Arts, Καλκούτα
Η συγγραφέας και η ομάδα της documenta 14 θα ήθελαν να εκφράσουν την ειλικρινή τους ευγνωμοσύνη στον Naveen Kishore του Seagull Foundation for the Arts για την γενναιοδωρία του στη διευκόλυνση των συναντήσεων με τον K.G. Subramanyan και για τη διορατικότητα του για το έργο του καλλιτέχνη την οποία μοιράστηκε μαζί μας.
Μετάφραση από τα αγγλικά: Δημήτρης Πολιτάκης
